Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Ngày 6/10/2016, tại Bảo tàng Khảo cổ học LWL thành phố Herne, thuộc vùng Ruhr, bang Nordrhein-Westfalen, Đức một trưng bày đặc biệt có tên gọi Báu vật khảo cổ học Việt Nam với 320 đơn vị hiện vật đặc sắc đã được khai mạc trọng thể. Đây là lần đầu tiên một trưng bày có quy mô lớn, số lượng hiện vật nhiều nhất được tuyển lựa từ các bảo tàng trải dài từ miền Bắc đến miền Nam Việt Nam lên đường sang Đức cho một hành trình quảng bá lịch sử, văn hóa Việt Nam kéo dài gần 3 năm.

Ký kết hợp tác trưng bày.

Trưng bày đã ra mắt công chúng Đức qua trưng bày chuyên đề của 3 bảo tàng: Bảo tàng Khảo cổ học bang Westfalen tại Herne (6/10/2016 đến 26/2/2017), Bảo tàng Khảo cổ học Quốc gia Chemnitz tại Chemnitz (30/3 đến 20/8/2017) và Bảo tàng Reiss - Engelhorn tại Mannheim (16/9/2017 đến 7/1/2018).

Thứ trưởng Bộ VHTT&DL Đặng Thị Bích Liên phát biểu khai mạc trưng bày.

Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Đức phát biểu tại lễ khai mạc.

Đại sứ Việt Nam Đoàn Xuân Hưng phát biểu tại lễ khai mạc.

Trong lĩnh vực văn hóa, Việt Nam và Đức đã thường xuyên tổ chức các hoạt động giới thiệu, giao lưu, hợp tác văn hóa như biểu diễn nghệ thuật, liên hoan phim, tổ chức lễ hội, tuần văn hóa, bảo tồn di sản, trưng bày, triển lãm... tại mỗi nước. Những hoạt động này góp phần làm sâu sắc thêm sự hiểu biết nền văn hóa chung của hai nước. Đạt được thành quả hợp tác lớn lao này, có sự đóng góp không nhỏ của ngành bảo tàng 2 quốc gia.

Từ những năm 60 của thế kỷ 20, các nhà khảo cổ học Đức đã phối hợp cùng các nhà khảo cổ học Việt Nam tiến hành nhiều cuộc khai quật lớn như: 1960-1963 khai quật di chỉ cổ sinh Hang Thẩm Khuyên, Thẩm Hai (Lạng Sơn), khai quật Hang Hùm (Yên Bái) năm 1964, khai quật di chỉ Lai Nghi (Quảng Nam) năm 2002, khai quật di chỉ Gò Ô Chùa (Long An) năm 2003 - 2007.

Kỷ niệm 40 năm thiết lập quan hệ ngoại giao (23/9/1975 - 23/9/2015) và 25 năm ký kết Hiệp định văn hóa (10/5/1990 - 10/5/2015), giữa CHXHCN Việt Nam và CHLB Đức. Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long – Hà Nội, Bảo tàng Hà Nội, Bảo tàng Tổng hợp Đồng Tháp, Ban quản lý Di tích và Du lịch Mỹ Sơn cùng Bảo tàng Khảo cổ học LWL, Bảo tàng khảo cổ quốc gia Chemnitz, Bảo tàng Reiss-Engelhorn phối hợp tổ chức một cuộc trưng bày chuyên đề quy mô lớn Báu vật khảo cổ học Việt Nam tại Đức. Nhằm đẩy mạnh hơn nữa chương trình hợp tác, trao đổi văn hóa, góp phần tăng cường tình hữu nghị, hợp tác và sự hiểu biết giữa nhân dân hai nước Việt Nam - Đức. Đồng thời, trưng bày là dịp để người dân Đức hiểu biết hơn nữa về đất nước, văn hóa, con người Việt Nam

TS.Nguyễn Văn Cường - Giám đốc Bảo tàng LSQG kiểm tra công tác trưng bày.

Dự án này đã được triển khai từ năm 2011 giữa Bộ Ngoại giao Đức, đại sứ quán Đức tại Việt Nam, Viện Goethe và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, các đối tác Việt Nam và các cơ quan chức năng Việt Nam. Đến năm 2012 Bảo tàng Lịch sử Quốc gia và Viện Goethe phối hợp tổ chức Hội thảo quốc tế về thành tựu khảo cổ học Việt Nam và định hướng cho một cuộc trưng bày quan trọng sau này. Song song là một dự án bảo quản Bảo vật Quốc gia của Bảo tàng Lịch sử Quốc gia và các chương trình đào tạo về công tác Bảo quản cho các cán bộ bảo tàng Việt Nam cũng được tiến hành. Toàn bộ các dự án trên được bảo trợ toàn diện (cả về mặt tài chính) từ ngài Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Frank-Walter Steinmeier (nay là tổng thống CHLB Đức).
CÁC CHỦ ĐỀ TRƯNG BÀY:

1.Báu vật Khảo cổ học thời Tiền sử

Giới thiệu những hiện vật điển hình của một số di tích khảo cổ học Tiền sử tiêu biểu thuộc các loại hình như: công cụ lao động, đồ trang sức bằng đá, đồ gốm... được tìm thấy tại các di chỉ thuộc nhiều vùng khác nhau ở Việt Nam như:

- Rìu tay bằng đá di chỉ Núi Đọ (Thanh Hóa), thuộc thời đại Đá cũ;

- Những công cụ đá điển hình của văn hóa Hòa Bình như: công cụ hình đĩa, rìu ngắn, công cụ 1/4 cuội tìm thấy tại hang Muối – Hòa Bình năm 1965;

- Phác vật rìu di chỉ Núi Voi (Đông Sơn – Thanh Hóa), sưu tầm năm 1965;

- Công cụ chặt đập di chỉ Gò Rừng Sậu (Sơn Vi – Phú Thọ), Bảo tàng Lịch sử Việt Nam (nay là Bảo tàng Lịch sử Quốc gia) khai quật năm 1969.

Trung tâm của phần trưng bày này là tổng hợp những phương tiện phục vụ cho cuộc khai quật tại hang Hùm (Yên Bái) năm 1964, (nhiều tư liệu phim, ảnh). Đây là cuộc khai quật lớn đánh dấu mốc đầu tiên trong quan hệ hợp tác nghiên cứu Khảo cổ học giữa Việt Nam và CHDC Đức. Tại Hang Hùm các chuyên gia khảo cổ học người Đức và Viện Khảo cổ học Việt Nam đã tìm thấy những dấu vết, những hiện vật thuộc Hậu kỳ đồ Đá cũ – văn hóa Sơn Vi.

2.Báu vật Khảo cổ học Thời đại Kim khí

Bước vào Thời đại Kim khí, ở Việt Nam đã hình thành 3 trung tâm văn hóa lớn: văn hóa Đông Sơn ở miền Bắc, văn hóa Sa Huỳnh ở miền Trung, văn hóa Đồng Nai ở miền Nam.

Văn hóa Đông Sơn

Khảo cổ học Thời đại Kim khí, trong đó có văn hóa Đông Sơn được mở đầu từ những thập niên 20 của thế kỷ 20, do các học giả trường Viễn Đông Bác Cổ tiến hành. Kế thừa thành tựu của các nhà khảo cổ học phương Tây, các nhà khảo cổ học Việt Nam đã đạt được nhiều bước tiến mạnh mẽ trong nghiên cứu về văn hóa Đông Sơn. Phần trưng bày giới thiệu các hiện vật tiêu biểu:

- Vòng tay, hạt chuỗi, khuyên tai chất liệu đá thuộc văn hóa Phùng Nguyên, Đồng Đậu;

- Trống đồng Sao Vàng (Thanh Hóa), thạp đồng, chuông đồng thuộc văn hóa Đông Sơn;

- Vũ khí như: rìu đồng gót vuông, qua đồng, mũi tên đồng Cổ Loa (Hà Nội);

• Công cụ làm nông nghiệp như: lưỡi cày đồng, mai, lưỡi hái...

Trưng bày Văn hóa Đông Sơn.

Trưng bày Bảo vật Quốc gia - Mộ thuyền Việt Khê.

Văn hóa Sa Huỳnh

Văn hóa Sa Huỳnh được nhà khảo cổ người Pháp M.Vinet phát hiện lần đầu tiên vào năm 1909. Các nhà khảo cổ học Việt Nam ở Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Viện Khảo cổ học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia... đã tiến hành điều tra, điền dã, khai quật các di tích văn hóa Sa Huỳnh trên khắp các tỉnh miền Trung. Đặc biệt, đã triển khai các cuộc khai quật lớn và có hệ thống nhiều địa điểm văn hóa Sa Huỳnh ở những lưu vực sông lớn, vùng trước núi và ven biển. Thành tựu này có sự đóng góp công sức cửa Đức hợp tác với các nhà khảo cổ học Việt Nam. Phần trưng bày giới thiệu các hiện vật tiêu biểu:

- Chuỗi hạt bằng thủy tinh tìm thấy tại Sa Huỳnh (Quảng Ngãi);

- Mộ chum có nắp khai quật năm 2003 tại di chỉ Động Cườm (Bình Định);

- Đèn gốm, hạt chuỗi bằng thủy tinh... do Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam khai quật năm 2011 tại Hòa Diêm (Khánh Hòa).

Văn hóa Đồng Nai

Sau năm 1975, Khảo cổ học Miền Nam Việt Nam đã phát triển vượt bậc, đạt được nhiều thành tựu rực rỡ bởi sự tập trung nghiên cứu, khai quật khảo cổ học của các nhà khảo cổ học Việt Nam, trong đó có đóng góp không hề nhỏ của Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam, Viện Khảo cổ học, Trung tâm Khảo cổ học Nam bộ. Qua đó, bức tranh thời Tiền – Sơ sử ở Nam bộ đã hiện lên ngày càng rõ nét.

Trưng bày tập trung giới thiệu những hiện vật ở một số di tích do Bảo tàng Lịch sử Quốc gia tham gia nghiên cứu khai quật:

- Nhóm hiện vật di tích Giồng Cá Vồ năm 1994: vòng tay, khuyên tai hai đầu thú bằng đá, mã não và thủy tinh; các loại hạt chuỗi, nhẫn, lá vàng là những hiện vật bằng vàng sớm nhất ở Việt Nam; các loại đồ gốm như nồi, cà ràng;

- Nhóm hiện vật di tích Long Sơn (Bà Rịa – Vũng Tàu);

- Nhóm hiện vật di chỉ Gò Ô Chùa (Long An), là di chỉ khảo cổ Sơ sử ở Nam bộ, do chính các nhà khảo cổ học Bảo tàng Lịch sử Quốc gia phát hiện và khai quật năm 1997. Sau đó, di tích tiếp tục được khai quật, nghiên cứu với sự phối hợp của các nhà khảo cổ học Đức;

- Trưng bày cũng giới thiệu một số trống đồng Đông Sơn phát hiện tại Phú Chánh (Bình Dương), thể hiện sự giao lưu rộng rãi giữa các trung tâm văn hóa Thời đại Kim khí ở Việt Nam.

3.Báu vật Khảo cổ học Lịch sử

Việt Nam 10 thế kỷ đầu Công nguyên

Giới thiệu một số hiện vật được tìm thấy trong những ngôi mộ gạch thế kỷ 1- 3, những chứng tích của các cuộc nổi dậy chống phong kiến phương Bắc. Tiêu biểu mô hình nhà, mô hình bếp lò bằng đất nung, được tìm thấy tại Thiệu Dương (Thanh Hóa), Nghi Vệ (Bắc Ninh), Cầu Giấy (Hà Nội).

Champa và Di sản Văn hóa thế giới Mỹ Sơn

Vương quốc Champa (192 - 1471) đã để lại một khối lượng di tích và di vật rất lớn về kiến trúc, điêu khắc đá, các loại đồ đồng, đồ gốm, đồ thờ cúng bằng vàng, bạc, các loại đồ trang sức... Các loại hiện vật này phản ánh những nét sinh hoạt trong xã hội Champa xưa, từ đời thường đến tôn giáo và cung đình, chúng có giá trị về nhiều mặt, nhất là về nghệ thuật. Đặc biệt, có một quần thể kiến trúc đền tháp tôn giáo của Champa ở Mỹ Sơn (Quảng Nam) còn gọi là "thánh địa Mỹ Sơn" được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa thế giới vào tháng 12 năm 1999. Phần trưng bày giới thiệu:

- Những tác phẩm điêu khác đá với thể khối lớn thuộc các phong cách Trà Kiệu (Quảng Nam), Tháp Mẫm (Bình Định) như: sư tử đá, Garuda, asura sinh ra từ miệng Makara, Phù điêu tu sĩ, bia Ponagar... trong đó có những hiện vật đặc sắc do Bảo tàng Lịch sử Quốc gia phối hợp cùng Bảo tàng Bình Định khai quật;

- Nhóm hiện vật di tích Cấm Mít (Đà Nẵng) do Bảo tàng Lịch sử Quốc gia khai quật năm 2012: mảnh vàng hình voi, hạt chuỗi thủy tinh.

- Đặc biệt đại diện cho những phát hiện mới của Khảo cổ học Việt Nam là tượng Mukhalinga đá sa thạch phát hiện năm 2012 tại Mỹ Sơn (Quảng Nam).

Trưng bày văn hóa Champa.

Văn hóa Óc Eo – Phù Nam

Văn hóa Óc Eo là một văn hóa cổ trên châu thổ sông Cửu Long phát triển rực rỡ từ thế kỷ 1 đến thế kỷ 7. Trong các di tích có một khối lượng lớn cổ phản ánh quá trình phát triển các ngành nghề sản xuất thủ công nghiệp như: làm gốm, luyện đồng, luyện sắt, luyện thiếc và nghề kim hoàn với nghệ thuật khắc mịn trên đá, ngọc rất tinh tế; nghệ thuật tạc tượng cũng rất tinh xảo. Ngoài ra còn có số lượng lớn các loại hạt chuỗi, vật đeo bằng đá quý, thủy tinh, mã não, vàng, thiếc... Đáng chú ý là tìm thấy những bia đá, minh văn, những hiện vật nhỏ như con dấu, đồ trang sức, bùa đeo bằng đồng, thiếc, vàng, mã nào khắc nhiều loại chữ Hán, Mã Lai, La Tinh, Phạn. Trong đó chữ Phạn (Sanskrit) chiếm đa số với văn tự được dùng ở Ấn Độ từ thế kỷ 2 đến thế kỷ 5. Phần trưng bày giới thiệu các hiện vật tiêu biểu:

- Một số nhẫn vàng, mảnh vàng trang trí Visnu, mảnh vàng trang trí mặt trời...có niên đại thế kỷ 3 - thế kỷ 6. Khai quật tại Gò Tháp (Đồng Tháp) năm 1993.

- Tượng phật bằng gỗ, tượng Visnu bằng đá niên đại khoảng thế kỷ 5, khai quật tại Gò Tháp (Đồng Tháp) năm 1997.

4.Báu vật khảo cổ học thời kỳ phong kiến

Việt Nam là một quốc gia có lịch sử xây dựng nhà nước phong kiến lâu đời. Trải qua quá trình đấu tranh liên tục chống các thế lực ngoại bang phương Bắc đến thế kỷ 10 bằng trận chiến lịch sử trên sông Bạch Đằng của Ngô Quyền năm 938, cư dân Việt đã chính thức giành lại độc lập và dần xây dựng những kinh đô riêng của mình như Cổ Loa, Hoa Lư, Thăng Long... Những di tích thành quách đền đài được các nhà khảo cổ học Việt Nam phát hiện, nghiên cứu suốt 60 năm qua.

- Phần trưng bày giới thiệu những hiện vật là những dấu tích thành cổ như: ngói trang trí uyên ương, gạch xây thành Hoa Lư (Ninh Bình)...

- Đặc biệt giói thiệu những hiện vật tìm thấy tại Hoàng thành Thăng Long (Hà Nội)...

- Giới thiệu những hiện vật gốm Chu Đậu (thế kỷ 15 - 17), đồ thủy thủ đoàn... khai quật từ con tàu đắm tại vùng biển Cù Lao Chàm năm 1997 – 1999...

5.Việt Nam tiếp xúc với phương Tây

Trưng bày giới thiệu những tài liệu, hiện vật thể hiện sự tiếp xúc, giao lưu đầu tiên của Việt Nam với phương Tây cho đến các phong trào phản chiến ủng hộ Việt Nam và những hình ảnh Việt Nam ngày hôm nay đổi mới, trên đường hội nhập.

Không chỉ là hoạt động quảng bá, giới thiệu hình ảnh về đất nước, con người Việt Nam, trưng bày cũng là biểu hiện cụ thể, sinh động của các chương trình hợp tác, trao đổi văn hóa giữa 2 nước, đặc biệt là hợp tác trên lĩnh vực di sản văn hóa, bảo tàng. Thông qua trưng bày, toàn bộ sưu tập hiện vật trong mộ cổ Việt Khê (Bảo vật Quốc gia Việt Nam) cũng đã được phía Đức giúp bảo quản, đồng thời đào tạo chuyên sâu cho phía Việt Nam các chuyên gia bảo quản, trao tặng các trang thiết bị bảo quản hiện vật.

Đến thời điểm này, trưng bày đã đi được gần hết chặng đường và đem lại những thành công vượt sự mong đợi: hàng trăm nghìn lượt khách đã đến tham quan, học tập, thưởng lãm. Trưng bày không chỉ thu hút công chúng Đức mà còn thu hút công chúng các nước lân cận như: Pháp, Bỉ, Hà Lan, Đan Mạch... nhiều người đã, đang quan tâm hoặc nghe đến Việt Nam nhưng chưa có dịp đặt chân tới Việt Nam nên đây là cơ hội tốt nhất để "Đến với Việt Nam" ngay giữa lòng Châu Âu. Bên cạnh đó, rất đông đảo người Việt sinh sống ở Đức và các vùng phụ cận tại các nước khác, Hội Việt kiều... đã phấn khởi đến dự, thăm và tổ chức rất nhiều hoạt động có ý nghĩa nhớ về quê hương Việt Nam: giáo dục truyền thống, thi áo dài, thi ẩm thực và rất xúc động khi có một cuộc triển lãm Việt Nam được thực hiện tại Đức.

Các chương trình khai mạc tại các bảo tàng được diễn ra trọng thể với qui mô lớn với sự tham dự của các cơ quan chức năng hai nước: hệ thống của Bảo tàng Quốc gia Đức và các Bảo tàng Việt Nam, các nhà quản lý thành phố, Đại sứ quán Việt Nam tại Đức...

TS.Nguyễn Văn Cường - Giám đốc Bảo tàng LSQG trả lời báo chí Đức.

Điều đặc biệt là truyền thông Đức dành nhiều thời lượng thông tin và các tuyên truyền khác giới thiệu về cuộc trưng bày này. Năm 2016 cuốn sách Báu vật khảo cổ học Việt Nam được biên soạn công phu, khoa học của các nhà quản lý, các chuyên gia khảo cổ học, Bảo tàng học, các sưu tập hiện vật cũng đã được xuất bản và phát hành toàn nước Đức. Năm 2017 cuốn sách đã được Ban chỉ đạo Thông tin Đối ngoại Nhà nước trao giải Ba (không có giải Nhất) thể loại sách giới thiệu về đất nước, con người lịch sử, văn hóa Việt Nam ra với nước ngoài.

Cataloge Báu vật Khảo cổ học Việt Nam.

Đầu năm 2018 trưng bày sẽ kết thúc, song có thể nói trưng bày Báu vật khảo cổ học Việt Nam tại Đức và các dự án kèm theo đã thành công tốt đẹp, thực sự có ý nghĩa chính trị, văn hóa to lớn góp phần vào sự hiểu biết sâu sắc giữa các dân tộc và tăng cường tình hữu nghị Việt - Đức.

TS.Nguyễn Văn Cường

Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quốc gia