Thứ Bảy, 08/02/2025
  • Tiếng Việt
  • English
  • French

Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Vietnam National Museum of History

16/06/2017 00:00 3271
Điểm: 0/5 (0 đánh giá)
Đồ gỗ sơn thếp là chất liệu chịu tác động mạnh mẽ của của thời tiết, khí hậu vùng nhiệt đời cũng như thăng trầm của lịch sử nên những di vật còn lại đến nay không nhiều.

Đồ gỗ sơn thếp là chất liệu chịu tác động mạnh mẽ của của thời tiết, khí hậu vùng nhiệt đời cũng như thăng trầm của lịch sử nên những di vật còn lại đến nay không nhiều.

Tuy nhiên, những dấu tích của đồ gỗ sơn đã xuất hiện từ thời văn hóa Đông Sơn, cách ngày nay khoảng 2000 năm với tấm da có vết sơn phát hiện trong mộ Việt Khê, đã trở thành hiện vật tiêu biểu cho lịch sử nghề sơn truyền thống và là nền tảng cho sự phát triển đồ gỗ sơn thếp và những thời kỳ lịch sử sau đó. Theo một số tài liệu thì dưới thời Đinh - Tiền Lê, các cung điện được xây dựng rất nguy nga với sơn son, thếp vàng rực rỡ hoặc dưới thời Lý, Trần, những ghi chép có liên quan đến những đồ gỗ sơn thếp trong việc xây cất cung điện, lầu son, gác tía, chùa tháp hay những sinh hoạt cung đình, thờ tự… cũng được mô tả trong các tài liệu lịch sử, bia ký... Song đồ gỗ sơn thếp phát triển rực rỡ nhất là vào thời Lê, Nguyễn và di vật còn lại đến nay cũng chủ yếu có niên đại thời kỳ này.

Việt Nam và Nhật Bản là 2 trong số ít những quốc gia tự hào về nghề sơn truyền thống. Tuy nhiên, Nhật Bản rất phát triển nghề sơn mài, còn Việt Nam lại phát triển nghề sơn son hoặc sơn son thếp vàng (làm sơn ta) với quy trình, công đoạn, cách thức, nguyên liệu chế tạo có những đặc điểm riêng đã tạo nên nét đặc trưng, độc đáo của đồ gỗ sơn thếp Việt Nam.

Một góc trưng bày nhóm hiện vật về Phật giáo. Gỗ sơn son thếp vàng .

Các loại sản phẩm đồ gỗ sơn thếp được biết qua những di vật là khá phong phú: sơn son, sơn đen/then, sơn xanh, trong màu đỏ cũng gồm các sắc đỏ phù hợp với không gian, chức năng sử dụng. Ví dụ: màu trầm dùng cho những đồ thờ, tượng thờ; màu tươi dùng cho trang trí, đồ dùng sinh hoạt cung đình... Trên cơ sở kế thừa truyền thống, từ những nguyên liệu tự nhiên, các thế hệ sau vẫn tiếp tục tìm tòi, nghiên cứu để sáng tạo ra những màu sơn khác nhau với chức năng sử dụng hoặc không gian, ý nghĩa phù hợp. Những bức đại tự, hoành phi với mỹ tự mang ý nghĩa thâm sâu, nghệ thuật thư pháp sinh động, uyển chuyển được trang trí trong hình lá sen hay cả một hồ sen… hoặc những đôi câu đối hình quả bí, hình lá chuối sơn xanh hoặc sơn đen… kết hợp với đề tài trang trí và kỹ thuật chạm khắc điêu luyện đã tạo nên sự sống động, sang trọng, ý nghĩa cao quý của những đồ gỗ sơn. Điều đó đã phản ánh sự quan sát tinh tế, tư duy thẩm mỹ, bàn tay tài khéo của những người thợ, người nghệ nhân cùng với sự tìm tòi, trải nghiệm, sáng tạo; rồi sự tính toán, thuần thục chế tạo sản phẩm trong cả quá trình cũng như ở mỗi công đoạn theo cách mà chúng ta vẫn gọi là “trăm hay không bằng tay quen ấy, mặc dù không cần đến các thiết bị đo lường hiện đại nhưng vẫn đảm bảo độ chính xác để tạo ra sản phẩm chuẩn mực. Có được điều đó, bao thế hệ cha ông đã trải nghiệm, tìm tòi, sáng tạo và chắc chắn không phải không gặp những thất bại. Tất cả những điều ấy đã kết thành tinh hoa văn hóa và được thể hiện rõ trong các nghề thủ công truyền thống trong đó có nghề chạm gỗ sơn son thếp vàng. Với nét chạm khắc tinh xảo, sắc đỏ của sơn, ánh sáng của vàng cùng những đề tài trang trí sinh động mang ý nghĩa tốt lành, cao quý đã đưa đồ gỗ sơn thếp gắn với những nơi tôn nghiêm, trang trọng chốn cung đình hay nơi thờ tự và trở thành những vật quý giá, linh thiêng, những tác phẩm nghệ thuật mà còn chứa đựng những giá trị lịch sử, nghệ thuật, phong tục, tập quán, tôn giáo, tín ngưỡng ...

Bảo tàng Lịch sử quốc gia hiện nay đang lưu giữ sưu tập đồ gỗ sơn thếp khá đồ sộ, đa dạng về loại hình đồ thờ (ngai thờ, bài vị, kiệu, hương án, hoành phi, câu đối, đại tự…), tượng thờ hoặc bức phù điêu ( nhiều nhất là tượng Phật giáo) với đề tài trang trí vô cùng phong phú, sinh động: tư linh, tứ quý, mỹ tự hay các biểu tượng cao quý, quyền uy…

Để từng bước đưa những giá trị của sưu tập đến với công chúng, Bảo tàng Lịch sử quốc gia tổ chức trưng bày chuyên đề Nét vàng son giới thiệu một phần sưu tập đồ gỗ sơn son thếp vàng tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia. Trưng bày giới thiệu gần 100 tài liệu, hiện vật đồ gỗ sơn thếp có niên đại thời Lê, Nguyễn (thế kỷ 17 – đầu thế kỷ 20). Trong đó có nhiều hiện vật thể khối lớn, những hiện vật độc đáo, quý hiếm lần đầu tiên được giới thiệu tới công chúng.

Trước những hiện vật trưng bày, chúng ta có thể nhận thấy được giá trị lịch sử, mỹ thuật, sự ngưỡng mộ bàn tay tài hoa của người thợ, nghệ nhân… Nhưng nếu tìm hiểu thông tin sâu hơn và suy ngẫm hơn, chúng ta phải đặt chúng vào chức năng thực sự trong bối cảnh đương thời mới cảm nhận được giá trị vô giá của hiện vật, đặc biệt là giá trị phi vật thể hàm chứa trong mỗi hiện vật. Nó là một phần quan trọng của cuộc sống, sự tồn tại có ý nghĩa của con người, là sự gắn kết của bao thế hệ cộng đồng dân cư. Đặc biệt là những pho tượng thờ, ngai thờ, bài vị, kiệu thờ… vô cùng thiêng liêng, cao quý, tôn nghiêm mà cộng đồng dân cư coi đó như là một phần quan trọng trong đời sống tâm linh, tinh thần, là “báu vật”, là “linh hồn” của cả làng, cả họ. Việc làm mất đi hay phá hủy cũng đồng nghĩa với việc mất đi niềm tin, hi vọng, cuộc sống tinh thần của họ, vì vậy mà bằng mọi giá, qua bao thế hệ, họ phải bảo vệ bằng được và bất cứ ai cũng “bất khả xâm phạm”, cùng với đó là những nghi lễ trang trọng, tôn nghiêm và đầy ý nghĩa thể hiện tấm lòng thành kính của họ. Rồi những bức đại tự, hoành phi, câu đối chứa đựng bao điều tốt đẹp, sự ngưỡng vọng. lòng tự hào của con người dâng cúng thần, phật, tổ tiên, những bậc tôn quý hay dành tặng cho những người cả đời gìn giữ “chính nhân quân tử”, “tiết hạnh khả phong”, là những tấm gương sáng, là lời răn dạy cho bao thế hệ đời sau noi theo…

Kiệu Bát cống. Gỗ sơn thếp. Thế kỷ 18.

Hoành phi hình cuốn thư: “ Học Bão Xa Tài” (Học rộng tài cao). Gỗ sơn thếp. Năm Mậu Thìn (1928).

Trưng bày chuyên đề Nét vàng son - Sưu tập đồ gỗ sơn son thếp vàng tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia góp phần tôn vinh bàn tay tài hoa, nghề thủ công truyền thống, những giá trị, tinh hoa văn hoá dân tộc, nét độc đáo, đặc trưng văn hóa Việt Nam đồng thời giúp công chúng hiểu sâu sắc hơn những giá trị hiện vật, từ đó, nâng cao ý thức cho công chúng trong việc bảo tồn, phát huy những giá trị di sản văn hóa này. Để làm việc đó, hơn bao giờ hết, rất cần sự chia sẻ, ý thức chung tay của cả cộng đồng chứ không chỉ là của những người có trách nhiệm hoặc liên quan. Đó mới thực sự là sự phát triển bền vững. Mà trước hết là đưa làng nghề truyền thống vào mục tiêu phát triển du lịch, ngành kinh tế mũi nhọn của nước ta như Nghị quyết số 08 – NQ/TW của Bộ Chính trị ngày 16-1-2017 đã đề ra. Bảo tàng Lịch sử quốc gia là một trong những thiết chế văn hóa quan trọng tích cực tham gia thực hiện tốt nhiệm vụ này với những hoạt động thiết thực mà trưng bày Nét vàng son là một hoạt động cụ thể.

Ths. Nguyễn Thị Thu Hoan

Bảo tàng Lịch sử quốc gia

Chia sẻ:

Bài nổi bật

BTLSQG trưng bày chuyên đề “Quốc hiệu và Kinh đô Đại Việt qua các thời kỳ lịch sử”

BTLSQG trưng bày chuyên đề “Quốc hiệu và Kinh đô Đại Việt qua các thời kỳ lịch sử”

  • 17/06/2019 15:25
  • 4453

Quốc hiệu là tên chính thức được dùng trong quan hệ ngoại giao, pháp lý, thương mại… biểu thị tính chính thống của một vương triều hay chính phủ của mỗi quốc gia. Bên cạnh đó, quốc hiệu cũng thể hiện quốc thể, chủ quyền lãnh thổ, thể chế chính trị của một dân tộc trên trường quốc tế. Cùng với Quốc hiệu, kinh đô (Thủ đô) cũng luôn được các nhà nước đặc biệt coi trọng.

Bài viết khác

BTLSQG: Trưng bày “Nét vàng son-Sưu tập đồ gỗ sơn son thếp vàng” sắp ra mắt công chúng

BTLSQG: Trưng bày “Nét vàng son-Sưu tập đồ gỗ sơn son thếp vàng” sắp ra mắt công chúng

  • 07/06/2017 00:00
  • 2631

Nghề chạm khắc gỗ, làm đồ sơn là một ngành nghề có truyền thống lâu đời của người Việt. Trong các ngôi mộ thời Đông Sơn khai quật được ở Việt Khê, Châu Can, Đường Dù, Xuân La, Minh Đức, Châu Sơn... đã phát hiện nhiều đồ sơn mang tính bản địa.