Với tổng diện tích đã khai quật là 799m2/19.000m2, các hố khai quật được đào trên một diện khá rộng, tại khắp các địa điểm khác nhau như chân gò, sườn gò, đỉnh gò nên kết quả khai quật chưa cho phép đánh giá một cách đầy đủ, khoa học nội dung, giá trị, quy mô của di tích Vườn Chuối. Kết quả những lần khai quật cho thấy, địa tầng Vườn Chuối khá ổn định (dày trung bình 100cm) với các lớp văn hóa từ Đồng Đậu, Gò Mun đến Đông Sơn. Các nhà khảo cổ đã phát hiện ra 3 tầng văn hóa liên tiếp ở di chỉ này từ văn hóa Đồng Đậu (3500-3000 năm), văn hóa Gò Mun (3000-2500 năm) cho đến văn hóa Đông Sơn (2500-1800 năm) cách ngày nay, thậm chí là thời Bắc thuộc.
Hội thảo đầu bờ tại khu di chỉ khảo cổ học Vườn Chuối
Đây là một địa điểm cư trú lâu dài của người Việt cổ góp phần cung cấp đầy đủ chứng cứ lịch sử về sự có mặt của con người rất sớm trên địa bàn Hà Nội mà hơn nữa còn chứng minh nguồn gốc bản địa và lịch sử dân tộc Việt Nam thời tiền-sơ sử. Ở Hà Nội, ngoại trừ di chỉ Đình Tràng (xã Dục Tú, huyện Đông Anh) rất hiếm có thể tìm ra một di chỉ khảo cổ học tiền - sơ sử nào như khu Vườn Chuối.
Giá trị của di chỉ khảo cổ học của Vườn Chuối được thể hiện qua kết quả của 8 lần khai quật khảo cổ học, các nhà khảo cổ đã phát hiện được 29 ngôi mộ tiền sử (chủ yếu là mộ thuộc văn hóa Đông Sơn có đồ gốm và vũ khí đồng được chôn theo); hơn 35 vạn mảnh gốm cùng với gần 50 hiện vật gốm vỡ và nguyên vẹn; 216 hiện vật bằng đồng; 11 hiện vật bằng sắt; hơn 1000 hiện vật bằng gỗ và nhiều hiện vật bằng xương.
Là một địa điểm quan trọng, chứa đựng nhiều giá trị nghiên cứu lịch sử, đặc biệt là khảo cổ học tiền, sơ sử khu vực đồng bằng châu thổ sông Hồng. Tuy nhiên với tốc độ phát triển kinh tế - xã hội và quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh chóng như hiện nay, nếu không có biện pháp bảo vệ kịp thời, Vườn Chuối cũng như các địa điểm khảo cổ học xung quanh sẽ bị “xóa sổ” trong một tương lai không xa. Được biết, hiện nay toàn bộ phần còn lại của di chỉ nằm trên diện tích quy hoạch của Dự án xây dựng Khu đô thị cao cấp Thăng Long 9 (trên địa bàn 2 xã Kim Chung và Di Trạch) với diện tích 170,29 ha do Tổng công ty Cổ phần thương mại xây dựng làm chủ đầu tư. Khi dự án được triển khai thực hiện sẽ hủy hoại nghiêm trọng di tích khảo cổ quan trọng này. Vì thế, để các di tích khảo cổ quan trọng này không bị biến mất khỏi bản đồ khảo cổ học, các cơ quan chức năng cũng như người dân cần có ý thức bảo vệ và đưa ra những biện pháp bảo tồn cấp thiết.
Ngày 23/4/2019, Bộ Văn hóa - Thể thao & Du lịch có Quyết định 1470/QĐ-BVHTT&DL về việc cho phép thăm dò, khai quật khảo cổ di chỉ Vườn Chuối. Theo đó, cho phép Ban Quản lý di tích và danh thắng Hà Nội phối hợp với Viện Khảo cổ học thăm dò khai quật tại 3 khu vực: gò Vườn Chuối, gò Mả Phượng, gò Dền Rắn; chủ trì thăm dò khai quật là PGS.TS Bùi Văn Liêm, Tổng biên tập Tạp chí Khảo cổ học; thời gian thăm dò từ 25/4 - 30/11/2019 với tổng diện tích 500m2.
Sau 6 tháng khai quật, sáng nay, ngày 22/10/2019 tại Nhà văn hóa Lai Xá, Ban quản lý Di tích và danh thắng Hà Nội phối hợp Viện Khảo cổ học tổ chức Hội thảo Báo cáo kết quả thăm dò, khai quật Khảo cổ học di chỉ Vườn Chuối năm 2019. Tham dự hội thảo có đông đảo các nhà quản lý ngành văn hóa, chính quyền địa phương, các nhà khoa học, nghiên cứu.
Toàn cảnh hội thảo
Đại diện Bộ Văn hóa, thể thao và Du lịch có ông Trần Đình Thành, Phó Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa; đại diện Ban Quản lý Di tích và Danh thắng có TS. Nguyễn Doãn Văn - Trưởng ban; đại diện Viện Khảo cổ học có TS. Nguyễn Gia Đối, Viện trưởng; đại diện UBND huyện Hoài Đức, Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Hoài Đức, Ban quản lý dự án huyện Hoài Đức, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Bảo tàng Nhân học, Bảo tàng Hà Nội, Viện Khảo cổ học….
Sau khi các đại biểu tham quan hiện trường các hố khai quật năm 2019 và có buổi trao đổi, thảo luận nhanh tại di tích; PGS.TS Bùi Văn Liêm, chủ nhiệm dự án khai quật thay mặt đoàn công tác báo cáo kết quả khai quật năm 2019. PGS. TS Bùi Văn Liêm cho biết, mục đích cuộc khai quật lần này là nhằm tìm hiểu diện mạo, hiện trạng cũng như quy mô của di chỉ khảo cổ học Vườn Chuối, đồng thời tìm hiểu những giá trị tiêu biểu, đặc sắc của một trong những di chỉ có từ thời dựng nước ở Hà Nội. Bên cạnh đó đã kiểm tra lại toàn bộ môi trường sinh thái, địa lý, nhân văn của vùng di chỉ này. Kết quả của đợt khai quật tiếp tục cung cấp thêm nhiều tư liệu, góp phần làm rõ hơn giá trị lịch sử, văn hóa của thời tiền sơ sử tại khu vực Hà Nội, trong đó có hơn chục vạn hiện vật là đồ đồng, đồ đá, đồ gốm cùng xương, răng động vật… và mộ táng, mang đặc trưng của các giai đoạn văn hóa Đồng Đậu, Gò Mun và Đông Sơn. Đặc biệt, trong đợt khai quật, các nhà khảo cổ phát hiện 15 mộ táng đều là mộ giai đoạn văn hóa Đông Sơn với hai loại mộ huyệt đất và mộ quan tài gốm, phát hiện thêm các loại hình di tích sinh hoạt cư trú như: Các khu bếp đun nấu, vết tích lò nấu đồng, các hố đất đen, hố chân cột, vết tích nền sân hoặc nền kiến trúc… thuộc nhiều giai đoạn văn hóa khác nhau từ tiền Đông Sơn đến Đông Sơn. Nhóm di vật thu được khá phong phú và đa dạng. Thống kê sơ bộ, các nhà khảo cổ đã thu được trên 1.000 hiện vật đồ đá với các nhóm loại hình: Công cụ lao động, đồ trang sức và các loại hình hiện vật khác. Đồ đồng thu được 40 hiện vật thuộc các loại hình: Công cụ sản xuất (rìu, dao, kim, lưỡi câu…), vũ khí (giáo, mũi tên) và các hiện vật khác…
Nhóm di vật trưng bày khá phong phú và đa dạng
Các nhà khảo cổ học cũng đề xuất ba phương án bảo tồn cụm di chỉ Vườn Chuối gồm: Bảo tồn nguyên trạng; dành một phần diện tích di chỉ Vườn Chuối để thực hiện việc dựng bia giới thiệu về cụm di chỉ khảo cổ học, tiến hành xây dựng hồ sơ di tích đề nghị xếp hạng khi đủ điều kiện; bảo tồn nửa phía Đông di chỉ, khai quật phía Tây di chỉ, đồng thời xây dựng hồ sơ di chỉ đề nghị xếp hạng theo Luật Di sản văn hóa.
TS. Nguyễn Gia Đối - Viện trưởng Viện Khảo cổ phát biểu
TS. Nguyễn Gia Đối - Viện trưởng Viện Khảo cổ học đề xuất UBND thành phố Hà Nội xem xét phê duyệt phương án bảo tồn hợp lý, kết hợp hài hòa giữa mục tiêu bảo tồn, phát huy giá trị nguồn tài nguyên di sản văn hóa với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội và hạ tầng giao thông của thành phố.
Phát biểu tại Hội thảo, ông Trần Đình Thành – Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa nhấn mạnh, với các kết quả nghiên cứu đã đạt được, Cục Di sản văn hóa sẽ kiến nghị để tiếp tục khai quật khảo cổ địa điểm này, và tiến tới phải làm hồ sơ xếp hạng để có cơ sở bảo vệ di tích. Ông cũng đề nghị Ban quản lý di tích, danh thắng Hà Nội tập hợp toàn bộ tư liệu, tài liệu để có cơ sở hình thành, chứng minh giá trị độc đáo của di chỉ khảo cổ này, từ đó trình lên UBND thành phố Hà Nội xem xét. Trước mắt, trong khi chờ làm hồ sơ, tài liệu để kiến nghị xếp hạng di tích này, đề nghị các cấp chính quyền địa phương vào cuộc hỗ trợ trong việc bảo vệ khu di tích trước nguy cơ bị xâm phạm, hạn chế các hoạt động xây dựng ở khu vực này, cũng như có những biện pháp ngăn chặn nạn đào trộm cổ vật đã diễn ra liên tục kể từ trước khi có dự án khai quật và cả sau khi dự án đã khép lại. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch sẽ cùng Ban Quản lý di tích, danh thắng Hà Nội, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội sớm làm việc với chính quyền địa phương để có những điều chỉnh định hướng phù hợp với mục tiêu phát triển kinh tế xã hội mà thành phố đã có trong khu vực di tích.
TS. Bùi Thị Thu Phương