Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Trong những cổ vật bằng gốm tìm thấy trong con tàu đắm Cù Lao Chàm, Hội An, Quảng Nam thì hầu như các hoa văn, họa tiết mang dấu ấn đậm nét về quê hương Đại Việt xưa vào thời đại Lê Sơ, thế kỷ XV-XVI.

Từ phong cảnh, con người, hoa điểu, thú nuôi xuất hiện khá phong phú. Các thú nuôi trong nhà gần gũi với con người như gà, vịt ngan, trâu, ngựa …và là hình ảnh khá phổ biến ở vùng quê xứ Việt. Nhưng cũng ngạc nhiên là con thú thân thương nhất như mèo, chó là rất hiếm trong các đồ án trang trí trên đồ gốm. Với hình ảnh con chó - con vật được cho là loài vật thượng đẳng, khôn ngoan và trung thành với chủ. Chỉ có một tiêu bản được vẽ lam - xanh cô ban dưới men trang trí trong lòng đĩa. Đĩa có kích thước cỡ trung với đường kính 36cm, con chó vẽ ở trung tâm trong tư thế quen thuộc ta thường bắt gặp là đang liếm chân với đặc điểm chân đưa lên (có vẻ vừa được chủ cho bữa no nê). Xung quanh con chó và phần vành tròn đĩa trang trí những đám mây cuộn cách điệu tôn vinh như loài chó trời - thiên cẩu.

Tuy nhiên trong quá trình đo vẽ hoa văn các cổ vật đồ gốm ngay tại hiện trường khai quật (từ năm 1998 - 2000), ngoài tiêu bản hiếm hoi trang trí con chó, tôi còn để ý các tượng tròn cũng là gốm xuất khẩu có hình dáng như loài chó (*) đá trang trí ở đình, miếu miền Bắc.

Tác giả ở công trường khai quật.

Với tư thế con thú có đầu hơi nghểnh lên trông gần với con chó, cổ đeo kiềng có chuông (hay lục lạc?) nhưng các chi tiết mũi, răng, bờm hơi giống con lân..và chỉ cao 20cm phủ men màu xanh lục bên ngoài.

Cuối cùng nhân năm mới, Mậu Tuất - con Chó, bài viết ngắn này như cung cấp thêm cho những nhà yêu mỹ thuật cổ thông tin về các đồ án, hoa …trang trí trên gốm Việt xưa.

(*)Nhóm tượng tròn hình con thú này được các chuyên gia nước ngoài xếp vào thú thiêng canh giữ (Mythical Guardian Beats), xem Gốm Việt (Vietnamese Ceramics) của 2 tác giả Stevenson và Guy, trang 384.

(Dẫn theo “Mỹ thuật” số 301 & 302 tháng 1/2/2018)

Nguyễn Thượng Hỷ