Thứ Hai, 10/02/2025
  • Tiếng Việt
  • English
  • French

Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Vietnam National Museum of History

24/05/2016 22:29 5047
Điểm: 0/5 (0 đánh giá)
Đó là những con rồng trên những món đồ sứ ký kiểu, do các triều Lê - Trịnh, chúa Nguyễn, Tây Sơn và Nguyễn ở Việt Nam đặt làm tại các lò đồ sứ của Trung Hoa, trong khoảng thời gian từ đầu thế kỷ XVIII đến đầu thế kỷ XX.

Rồng trên đồ sứ ký kiểu thời Lê - Trịnh.

Rồng trên đồ sứ Nội phủ thị hữu, thời Lê - Trịnh.

Đồ án long thọ trên đồ sứ Nội phủ thị trung, thời Lê - Trịnh.

Đồ án long lân khánh thọ trên đồ sứ Khánh xuân thị tả, thời Lê - Trịnh.

Tuy được làm tại Trung Hoa, nhưng các món đồ sứ ký kiểu này lại có hiệu đề mang niên hiệu của các vị vua Việt Nam như: Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Ðức, Khải Ðịnh…, được trang trí các danh lam thắng cảnh ở nước ta như cửa biển Tư Dung, núi Hải Vân, núi Thúy Vân, chùa Thiên Mụ, chùa Tam Thai…, đề thơ chữ Nôm hoặc thơ của các tác giả Việt Nam như Đào Duy Từ, Trần Nguyên Đán… Cách thức tạo tác dòng đồ này rất độc đáo: người Việt thiết kế mẫu mã, hoa văn, viết hiệu đề, thơ phú… trên giấy, rồi gửi cho các sứ thần mang sang Trung Hoa đặt hàng. Thợ làm gốm sứ Trung Hoa dựa vào các bản “thiết kế” này để làm ra các món đồ sứ ký kiểu. Vì thế, có thể nói, đồ sứ ký kiểu là… “con lai”, có “cha Việt, mẹ Hoa”.

Vì là “con lai”, nên những đồ án trang trí trên đồ sứ không “thuần Việt”, cũng chẳng “thuần Hoa”, nhất là những đồ án rồng. Rồng là đề tài trang trí rất phong phú trên đồ sứ ký kiểu, với các đồ án: lưỡng long tranh châu, lưỡng long triều nhật, long hý thủy, hồi long, viên long, long truy, long phụng, long lân, long thọ, long vân khánh hội... Những họa tiết rồng này đã được các họa sĩ người Việt, như các họa sĩ trong Họa tượng cục thời Nguyễn, thể hiện trên giấy. Thợ vẽ người Hoa nhìn vào hình mẫu rồi tái hiện trên đồ sứ. Từ đó mới sinh ra “những con rồng lai”, nghĩa là những con rồng “nửa Việt, nửa Hoa”. Và đây là điều thú vị khi thưởng ngoạn những con rồng trên đồ sứ ký kiểu.

Đồ án viên long trên đồ sứ ký kiểu đời Minh Mạng.

Đồ án long hàm thọ trên đồ sứ ký kiểu đời Minh Mạng.

Đồ án lưỡng long triều nhật trên đồ sứ ký kiểu đời Minh Mạng.

Đồ án lưỡng long triều nhật trên đồ sứ ký kiểu đời Minh Mạng.

Chẳng hạn, con rồng trên đồ sứ ký kiểu thời Nguyễn vẫn có đủ các đặc trưng của con rồng trong mỹ thuật Huế như: sừng nai, mắt trâu, đầu lạc đà, cổ rắn, bụng và chân cá sấu, tai bò, mũi sư tử, móng chim ưng, vảy cá chép. Ðặc biệt, đuôi con rồng trên đồ sứ ký kiểu thời Nguyễn thì đuôi xòe rộng, mềm mại và xoắn theo kiểu đuôi râu cá trê, trong khi đuôi con rồng trên đồ sứ Trung Hoa thời Thanh cùng thời thì ngắn, không xoắn mà tua tủa gai nhọn. Chân con rồng trên đồ sứ ký kiểu thời Nguyễn thường giấu trong các đám mây, trong khi chân con rồng trên đồ sứ Trung Hoa luôn thể hiện rõ ràng và hoàn chỉnh. Vảy của con rồng trên đồ sứ ký kiểu là vảy kép, còn vảy con rồng trên đồ sứ Trung Hoa lại là vảy đơn. Vây lưng con rồng trên đồ sứ ký kiểu rất mềm mại, cao thấp xen kẻ, còn vây lưng con rồng trên đồ sứ Trung Hoa thì muôn cái như một, như một dãy tam giác đều trên lưng con rồng...

Tuy nhiên, do con rồng trên đồ sứ ký kiểu được hình thành trực tiếp từ bàn tay của người thợ Trung Hoa, nên trong một chừng mực nhất định, con rồng trên đồ sứ ký kiểu vẫn mang những yếu tố Trung Hoa. Bởi lẽ làm sao có thể gột sạch thói quen trong đầu người thợ Tàu khi họ đưa bút vẽ rồng trên những món đồ do người Việt Nam đặt hàng. Có thể nhận thấy điều này khi so sánh các họa tiết rồng trên đồ sứ ký kiểu thời Lê - Trịnh với đồ sứ ký kiểu thời Nguyễn, hay khi so sánh đồ sứ ký kiểu giữa các đời vua Nguyễn với nhau. Càng về sau thì cái chất Hoa càng nhạt dần và chất Việt càng đậm hơn.

Đồ án viên long trên đồ sứ ký kiểu đời Thiệu Trị.

Trong các vị vua Việt Nam ký kiểu đồ sứ tại Trung Hoa, vua Thiệu Trị là người đặt làm nhiều món đồ vẽ rồng nhất và đồ án rồng được ông vua này ưa chuộng là đồ án viên long (rồng cuộn tròn). Kiểu thức viên long đã xuất hiện trên gốm sứ Trung Hoa từ thời Tống (960 -1279). Ðó là kiểu trang trí làm nổi bật mặt rồng, còn các chi tiết khác như thân, chân, đuôi hay mây chỉ là những phần phụ họa, được thể hiện như phần khung để giới hạn không gian họa tiết. Đến triều Thiệu Trị, kiểu thức viên long được tiếp nối bởi “phong cách Việt”, biến thành kiểu thức rồng mặt nạ, tương tự như các đồ án “rồng ngang” thường thấy trên các cung điện, lăng tẩm các vua triều Nguyễn ở Huế. Và có lẽ đây là kiểu thức điển hình nhất của “những con rồng lai” trên đồ sứ ký kiểu.

TS. Trần Đức Anh Sơn

Bảo tàng Lịch sử quốc gia

Chia sẻ:

Bài nổi bật

Loại hình chân chạc trong đồ gốm văn hóa Phùng Nguyên

Loại hình chân chạc trong đồ gốm văn hóa Phùng Nguyên

  • 11/06/2019 08:28
  • 4676

Là loại hình di vật độc đáo xuất hiện từ văn hóa Phùng Nguyên và tồn tại qua các giai đoạn văn hóa tiếp sau (Đồng Đậu, Gò Mun, Đông Sơn). Đến nay vẫn chưa có sự thống nhất về tên gọi cũng như chức năng của loại hình hiện vật này. Chúng được gọi bằng nhiều tên khác nhau như hòn kê, ông đầu rau, vật hình cốc, vật hình phễu, vật hình sừng bò, vật giữ lửa, chân giò, chân chạc, vật có liên quan đến tôn giáo tín ngưỡng nguyên thủy... Đến nay tên gọi chạc gốm được nhiều nhà nghiên cứu sử dụng hơn cả. Chạc gốm được tạo bằng tay, chất liệu gốm thô pha nhiều cát sạn sỏi nhỏ, đa số có văn thừng, một số ít trang trí văn khắc vạch. Chạc gốm chia thành hai phần: Phần cốc loe ở trên và phần chân ở dưới. Kích thước to nhỏ khác nhau.

Bài viết khác

Dấu ấn của văn minh Angkor qua sưu tập hiện vật của Bảo tàng Lịch sử quốc gia

Dấu ấn của văn minh Angkor qua sưu tập hiện vật của Bảo tàng Lịch sử quốc gia

  • 24/05/2016 00:00
  • 2486

Phải đến cuối thế kỷ 19, những ngôi đền kỳ diệu của văn minh Angkor mới được các nhà khảo cổ học phát hiện và khám phá. Họ thực sự bàng hoàng sửng sốt trước một kiến trúc kỳ vĩ và độc đáo của một trong những nền văn minh sớm nhất Đông Nam Á này. Những quần thể kiến trúc tháp này đồ sộ kỳ vĩ, những đề tài nghệ thuật chạm khắc đá tinh xảo, chúng được đánh giá là một trong những kỳ quan của nhân loại, không thua kém gì những Tháp cổ Ai Cập hay ngôi đền Borobodur và công trình kiến trúc Loro Jonggang của Indonesia hay khu chùa hang Ajanta của Ấn Độ...