Bảo tàng Lịch sử Quốc gia hiện đang lưu giữ bức ảnh tư liệu về các chiến sĩ cách mạng của Đảng Cộng sản Pháp, những người đã tham gia hoạt động bí mật chống phát xít khi đang học tại trường Trung học Lycée Carnot ở Versailles (Pháp) năm 1940. Trong ảnh có một người Việt Nam là Đảng viên Đảng cộng sản Pháp, đã tham gia hoạt động bí mật chống phát xít dưới danh nghĩa giáo sư tập sự tại trường Trung học Lycée Carnot ở Versailles, năm 1940 đó là ông Huỳnh Khương An (hàng đầu, người thứ ba từ trái sang). Tất cả những người trong ảnh đều bị phát xít Đức bắt và đã hy sinh trong vụ xử bắn 27 chiến sĩ Cộng sản kiên cường của Đảng cộng sản Pháp ngày 22/10/1941 khi phát xít Đức chiếm đóng nước Pháp trong chiến tranh thế giới thứ II. Duy nhất có một người còn sống sót sau vụ xử bắn này đó là ông André Grillot (hàng thứ hai, người thứ hai bên phải), người học trò, đồng thời là người đồng chí của Huỳnh Khương An tại trường Trung học Lycée Carnot, sau này là Thị trưởng danh dự tỉnh De Choisy-Le-Roi. Bức ảnh được Đại tá Phạm Quốc Vinh, nguyên cán bộ Điện ảnh Quân đội Cục chính trị Quân giải phóng Miền B2 sưu tầm và trao tặng Bảo tàng Cách mạng Việt Nam năm 2004 (nay là Bảo tàng Lịch sử Quốc gia).
Ông Huỳnh Khương An (hàng đầu, người thứ ba từ trái sang) cùng các chiến sĩ cách mạng của Đảng Cộng sản Pháp
Để tìm hiểu thêm về những thông tin của bức ảnh, theo sự giới thiệu của ông Phạm Quốc Vinh, tôi đã tìm đến nhà riêng ông Đồng Sỹ Hứa, người đã từng hoạt động cách mạng ở Tân Đảo (Vanuatu) trước năm 1945, sống tại khu tập thể Trung Tự - Hà Nội. Mặc dù tuổi cao, sức khoẻ và trí nhớ có phần giảm sút, song ông Đồng Sỹ Hứa vẫn nhận ra người ngồi hàng đầu thứ ba từ trái sang trong ảnh là Huỳnh Khương An và người đứng ở hàng thứ hai, người thứ hai bên phải là André Grillot. Ông cho chúng tôi biết thêm, ngày 18/3/1990, trong một dịp sang Pháp, ông đã gặp André Grillot và đến viếng thăm Đài kỷ niệm Féderes nơi ghi tên các chiến sĩ cách mạng của Đảng Cộng sản Pháp bị phát xít Đức giết hại trong cuộc chiến tranh thế giới thứ II, trong đó chiến sĩ số 8171 là Huỳnh Khương An. Ngày 21/4/1990, trong dịp sang thăm Việt Nam, ông André Grillot đã đến thăm khu Đống Đa - Hà Nội, nơi kết nghĩa với De Choisy-Le-Roi, ông đã trao tặng cho ông Đồng Sỹ Hứa bức ảnh này.
Huỳnh Khương An quê ở xã Thắng Tam, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Ông sinh ngày 7/4/1912 tại Sài Gòn (TP. Hồ Chí Minh) trong một gia đình trí thức, là con út của nhà giáo yêu nước Huỳnh Khương Ninh. Thuở nhỏ, ông theo học trường Chasseloup Laubat (Sài Gòn) sau đó được cha gửi sang Pháp học ở trường Lycée du Parc ở Lyon. Đến cuối năm 1938, ông tốt nghiệp trường Đại học Toulouse, ngày 19/9/1939 tốt nghiệp cử nhân Văn khoa. Sinh ra và lớn lên trong một gia đình trí thức yêu nước, ông đã sớm tiếp thu những các tư tưởng tiến bộ ở Pháp lúc bấy giờ, ngay trong thời gian học tập, ông đã tiếp xúc với phong trào Cộng sản và công nhân Pháp, gia nhập tổ chức Sinh viên Cộng sản, tích cực hoạt động và trở thành một người có uy tín được bầu giữ cương vị Bí thư của Thanh niên Cộng sản Lyon. Năm 1936, ông kết hôn với Germaine Barjon (tức Lucienne Barjon) - đảng viên Đảng cộng sản Pháp, ở Genève (Thuỵ Sĩ), nữ chiến sĩ cấp trung ương chịu trách nhiệm về "Hội của những người bạn của Liên bang Xô Viết". Cuối năm 1938, ông cùng vợ về Paris, tiếp tục học thi Thạc sĩ. Tháng 9/1939, tình hình thế giới căng thẳng, chiến tranh thế giới II bùng nổ. Năm 1940 phát xít Đức chiếm đóng nước Pháp, ông đã tham gia hoạt động bí mật chống phát xít. Ngày 18/6/1941, Huỳnh Khương An bị phát xít Đức bắt cùng vợ tại nhà riêng tại Paris. Sau bốn tháng bị giam giữ tại trại Choisel ở Chateaubriant, ngày 22/10/1941, phát xít Đức đã xử bắn 27 chiến sĩ cộng sản kiên cường của Đảng cộng sản Pháp trong đó có Huỳnh Khương An, khi đó ông mới 29 tuổi.
Kính trọng và khâm phục tinh thần hy sinh cao cả của ông, Đảng Cộng sản Pháp đã an táng di hài ông trong đài chiến sĩ Nantes thuộc miền Tây nước Pháp. Để ghi nhớ những đóng góp của ông cho cuộc chiến đấu của nhân dân Pháp chống phát xít Đức, một chiếc tàu biển của Pháp đã được mang tên Huỳnh Khương An. Nhà văn Fernand Grenier viết cuốn “Ceux de Chateaubriant" (Những con người trại Chateaubriant) có bài tựa của Jean Mercenac: "Les éclaireurs" (Những người soi đường) nhiệt liệt ca ngợi, biểu dương khí phách Huỳnh Khương An.
Huỳnh Khương An - người chiến sĩ cộng sản quốc tế trong phong trào đấu tranh của nhân dân thế giới chống phát xít, người bạn chiến đấu thân thiết của giai cấp công nhân và nhân dân lao động Pháp./.
Ths. Phan Tuấn Dũng