Nhận được sự cầu viện của Lê Chiêu Thống, nhà Thanh đem quân sang tiêu diệt phong trào Tây Sơn. Tháng 11/1788, 29 vạn quân Thanh ồ ạt đưa quân tiến vào nước ta với một thái độ rất kiêu ngạo “Giặc còn gầy, ta hãy nuôi cho béo, để chúng tự đến dâng thịt cho ta” (lời Tổng đốc Tôn Sĩ Nghị, chỉ huy quân xâm lược Mãn Thanh).
Trước tình hình đó, Tướng Ngô Văn Sở ở Thăng Long đã chủ trương tạm rút lui vào đóng giữ phòng tuyến Tam Điệp (Ba Dội - Ninh Bình) - Biện Sơn (Thanh Hóa) để cho quân Thanh vào Thăng Long rồi cho người cấp báo với Nguyễn Huệ đem quân ra tiêu diệt chúng, tựa như “cho chúng ngủ trọ một đêm rồi đuổi đi”.
Hoàng đế Quang Trung (tranh minh họa)
Nguyễn Huệ ở kinh đô Phú Xuân nhận được cấp báo, ngày 22/12/1788 đã cho người lập đàn tế trời, lên ngôi Hoàng đế lấy hiệu Quang Trung, rồi lập tức hành quân ra Bắc. Trên đường hành quân lại vừa tuyển quân, bồi dưỡng sức chiến đấu, đánh địch trên hệ thống phòng thủ…đến ngày 15/1/1789 đại quân tập trung tại Tam Điệp - Biện Sơn. Sau khi nghe báo cáo tình hình, Quang Trung đã tiến hành tổ chức lực lượng thành 5 đạo quân, chia các hướng tiến công vào đại bản doanh của địch.
Kế hoạch tác chiến đã được chuẩn bị, Quang Trung đã tiến hành tổ chức cho quân sĩ ăn tết cổ truyền vào ngày cuối tháng Chạp năm Mậu Thân, quyết định khao quân và ăn tết trước, chờ “đến ngày mồng 7 tháng Giêng vào Thăng Long sẽ làm lễ hạ nêu mừng chiến thắng”.
Do sự chủ quan của địch cộng với thế tiến công nhanh chóng của quân Tây Sơn, các đồn tiền tiêu của địch như Gián Khẩu, Thanh Quyết, Nhật Tảo, Hà Hồi lần lượt bị hạ.
Vua Quang Trung chỉ huy quân Tây Sơn tiêu diệt đồn Ngọc Hồi (ảnh minh họa)
Tiêu diệt đồn Ngọc Hồi - đồn giữ vị trí then chốt ở nam Thăng Long là mục tiêu tiếp theo. Mở đầu trận đánh, đội tượng binh gồm hơn một trăm voi chiến của quân Tây Sơn xông vào tiến công. Đội kỵ binh thiện chiến của quân Thanh ra nghênh chiến bị tan vỡ nhanh chóng. Quân địch dựa vào chiến lũy, hết sức cố thủ. Chúng từ trên chiến lũy, bắn đại bác và cung tên ra dữ dội để cản đường quân ta. Một đội xung kích đã chuẩn bị trước gồm những chiến sĩ cảm tử, dùng những lá chắn lớn (ván gỗ quấn rơm ướt) che mình xông thẳng vào chiến lũy của địch. Quân ta đột nhập vào chiến lũy, giáp chiến với quân thù. Đại quân Tây Sơn ào ạt xung phong vào trận địa với dũng khí áp đảo kẻ thù. Chính quân địch cũng phải thừa nhận rằng: "Quân Tây Sơn, hợp lại đông như kiến cỏ, thế lực ồ ạt như triều dâng".
Trước sức công phá như vũ bão đồn Ngọc Hồi bị san phẳng, số sống sót bỏ chạy về Thăng Long, Quang Trung đã bố trí một lực lượng nghi binh chặn đường. Đạo quân của đô đốc Bảo được lệnh, lợi dụng địa hình bố trí sẵn một trận địa buộc chúng phải dấn thân vào cánh Đầm Mực (Thanh Trì, Hà Nội), hàng vạn xác quân thù giặc bị vùi tại đây. Chiến thắng này đã đập tan hệ thống phòng ngự của địch mở cửa cho quân Tây Sơn vào giải phóng Thăng Long.
Gò Đống Đa, nơi ghi lại chiến công giải phóng Thăng Long của vua Quang Trung-Nguyễn Huệ
Mờ sáng ngày 30 tháng 1, đạo quân của đô đốc Long bất ngờ bao vây, tiêu diệt đồn Khương Thượng (Đống Đa, Hà Nội) ở phía Tây Nam thành Thăng Long. Quân Tây Sơn bí mật bao vây vào lúc trời còn tối, rồi tiến công dữ dội vào đồn giặc. Nhân dân nổi dậy cùng trực tiếp tham gia chiến đấu. Họ dùng rơm rạ bện thành con cúi, tẩm dầu đốt lửa, tạo thành một vòng vây lửa uy hiếp quân địch. Đồn Khương Thượng bị tiêu diệt nhanh chóng. Tướng chỉ huy là đề đốc Sầm Nghi Đống khiếp sợ phải thắt cổ tự tử. Hàng vạn xác giặc nằm ngổn ngang khắp chiến trường.
Tại đại bản doanh, Tôn Sĩ Nghị đang lo lắng theo dõi mặt trận phía Nam để sẵn sàng điều quân đi cứu viện. Thì được tin cấp báo đồn Khương Thượng bị tiêu diệt. Trong khi hốt hoảng, chưa kịp đối phó thì đạo quân của Đô đốc Long đã tràn vào thành Thăng Long, không kịp mặc áo giáp và đóng yên ngựa, vội vàng cùng với tàn quân vượt cầu phao tháo chạy trước hết. Quân Thanh tan vỡ tranh nhau tìm đường trốn chạy. Tôn Sĩ Nghị ra lệnh cắt cầu phao để cản đường truy kích của quân Tây Sơn, hàng vạn quân Thanh bị bỏ xác dưới sông Hồng.
Tượng vua Quang Trung- Nguyễn Huệ tại Bảo tàng Quang Trung, huyện Tây Sơn, Bình Định.
Trưa ngày 30 tháng 1, vua Quang Trung ngồi trên lưng voi, áo bào xạm đen vì khói súng, đi đầu đại quân tiên vào Thăng Long. Lịch sử đấu tranh giành và bảo vệ độc lập dân tộc được nối dài bởi những chiến công hiển hách của các bậc cha ông đi trước. Trong chuỗi những chiến công đó không thể không nói tới thắng lợi của Hoàng đế Quang Trung đại phá 29 vạn quân Thanh vào mùa Xuân năm Kỷ Dậu (1789). Thắng lợi này đã đánh đuổi hết bè lũ cướp nước và bán nước, đưa tên tuổi của Hoàng đế Quang Trung lên tầm anh hùng dân tộc.
Thu Nhuần (tổng hợp)