Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Chính vì vậy mà năm 1977, Bảo tàng Cách mạng Việt Nam (nay là Bảo tàng Lịch sử quốc gia) đã tổ chức một đoàn khảo sát thực địa tại tỉnh Cao Bằng, nhằm xác minh lại những tài liệu do các nhân chứng lịch sử cung cấp nhưng còn nhiều điểm chưa thống nhất.

Các chiến sĩ Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân trong ngày thành lập, 22/12/1944

Mùa thu năm 1944, sau khi thoát khỏi sự quản thúc của chính quyền Quốc dân Đảng ở Trung Quốc, Hồ Chí Minh rời Liễu Châu về nước. Người đã có hai quyết định quan trong: Một là hoãn cuộc khởi nghĩa do Liên tỉnh ủy Cao- Bắc- Lạng chuẩn bị phát động; Hai là, quyết định thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền Giải phóng Quân tại căn cứ địa cách mạng ở Cao Bằng. Sự kiện lịch sử quan trọng này, theo tôi biết, không có tư liệu văn bản để lại, mà chủ yếu dựa vào lời thuật của các nhân chứng lịch sử trong cuộc có đối chiếu với các tài liệu liên quan. Chính vì vậy, thời gian xảy ra sự kiện, và nhất là địa danh nơi diễn ra sự kiện cũng có sự ghi chép khác nhau như:

Về thời gian: Có độ chênh từ tháng 7 đến tháng 9.

Về nội dung: Các cuốn sử chỉ đề cập đến một nội dung của sự kiện, đó là hoãn khởi nghĩa Cao- Bắc- Lạng mà không đề cập đến nội dung thứ hai là quyết định thành lập Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng Quân. Nhiều Hồi ký của những người ngoài cuộc cũng không nhắc đến nội dung thứ hai.

Về địa điểm: Các cuốn viết về Hồ Chí Minh hầu như đều khẳng định là Pác Bó. Cuốn về “Sự kiện lịch sử Đảng” thì cho rằng ở Lũng Ỉ thuộc đất Trung Quốc. Một số hồi ký của các nhân chứng lịch sử chủ chốt trong cuộc nói ở Nà Sác.

Vậy quyết định thành lập Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng Quân, một quyết định lịch sử của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã hình thành như thế nào và ở đâu?

Dựa trên chuyến khảo sát điền dã ở Nà Sác của Bảo tàng Cách mạng Việt Nam vào đầu hè năm 1977 qua các ghi chép năm đó cùng với các ý kiến của những nhân chứng sống trong lịch sử. Trong đó đáng chú ý là ý kiến của ba nhân chứng trong cuộc (Đại tướng Võ Nguyên Giáp, đồng chí Vũ Anh và Tướng Lê Quảng Ba) nhớ về địa danh có khác nhau.

Đại tướng Võ nguyên Giáp: “Tôi cùng anh Vũ Anh lên Pác Bó…nhìn thấy Bác ở trong căn lán nhỏ trên sườn một quả đồi…”

Đồng chí Vũ Anh: "Lúc bấy giờ Bác đang ở Nà Sác, một xã thuộc Cao Bằng, giáp biên giới Trung Quốc. Bác ở trong một căn lán nhỏ, chung quanh núi đá bao bọc…”.

Tướng Lê Quảng Ba: “Tại một địa điểm ở xã Hồng Việt, nay gọi là xã Nà Sác (huyện Hà Quảng), Bác gọi tôi và đồng chí Văn tới giao nhiệm vụ thành lập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng Quân…”.

Cả ba nhân chứng chủ chốt trong cuộc này đều không nhắc đến địa danh Lũng Ỉ như sách "Những sự kiện Lịch sử Đảng", tập I đã viết.

Trong nguồn tin thứ nhất có một chi tiết đáng lưu ý: Bác ở trong căn lán nhỏ trên sườn một quả đồi. Pác Bó không có đồi. Những nơi Bác ở Pác Bó, trừ lán Khuổi Nậm, Bác không ở một lán nào khác trên sườn núi. Lán Lũng Bó dựng trên sườn núi. Phân tích chi tiết nguồn tin này kết hợp với nguồn tin của Bảo An, Dương Đại Lâm, Đại Tiến, chúng tôi cho rằng Vũ Anh và Lê Quang Ba nhớ đúng.

Qua những điều trình bày tóm lược ở trên, theo tôi, sự kiện này nên được ghi nhận như sau:

Khoảng đầu tháng 9-1944, ngay sau khi về nước, tại Lũng Bó nơi biên giới thuộc xóm Mã Lịp, xã Nà Sác, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng, sau khi nghe Võ Nguyên Giáp và Vũ Anh báo cáo tình hình và nghị quyết tháng 8-1944 của Liên tỉnh ủy Cao-Bắc-Lạng, lãnh tụ Hồ Chí Minh đã quyết định thành lập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải Phóng Quân.

Lũng Bó chính là nơi vào tháng 9-1944 Bác đã quyết định lập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng Quân. Gần 4 tháng sau, vào ngày 22-12-1944, tại khu rừng Sam Sao, đồng chí Võ Nguyên Giáp đã tổ chức lễ thành lập Trung đội đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam với 34 cán bộ và chiến sĩ tham dự.

Trương Thị Thanh Nhàn (biên tập)

Nguồn: Đặng Nhật Quang, “Lũng Bó- Nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh quyết định lập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng Quân”, TBKH, Hà Nội, T4-2010, tr 52-57