Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Ngày 6-8-1945, Mỹ ném bom nguyên tử xuống thành phố Hirôsima và 3 ngày sau, ngày 9-8-1945, ném quả bom thứ hai xuống thành phố Nagadaki, đều là hai thành phố đông dân của Nhật. Bom nguyên tử của Mỹ đã làm chết hàng chục vạn người, để lại hậu quả đau khổ lâu dài và nỗi kinh hoàng cho nhân dân Nhật Bản. Thực hiện cam kết tại Hội nghị Pốtxđam (họp từ ngày 17-7 đến ngày 2-8- 1945), rạng sáng ngày 9-8-1945, một ngày sau khi tuyên bố tình trạng chiến tranh với Nhật, quân đội Liên Xô từ bốn hướng ồ ạt tấn công Đạo quân Quan Đông của Nhật ở Mãn Châu (Đông Bắc Trung Quốc). Trong khi đó, Hạm đội Thái Bình Dương của Liên Xô cũng đổ quân vào Bắc Triều Tiên, tấn công miền Nam đảo Xakhalin và quần đảo Curin.

Bằng những đòn tấn công như vũ bão, chỉ trong vòng một tuần lễ, quân đội Liên Xô đã đập tan hoàn toàn Đạo quân Quan Đông với 1 triệu tên thiện chiến của Nhật, giải phóng toàn bộ vùng Đông Bắc Trung Quốc, miền Bắc Triều Tiên. 10 giờ sáng ngày 9-8-1945, theo lệnh triệu tập của Nhật hoàng, Hội đồng tối cao chỉ đạo chiến tranh đã họp khẩn cấp để bàn cách ứng phó trước tình hình mới. Vào lúc 2 giờ 30 phút sáng ngày 10-8-1945, Nhật hoàng Hirôhitô quyết định chấp nhận và thông qua giải pháp do Thủ tướng Xuzuki đề xuất: Chấp nhận tuyên bố của Hội nghị tứ cường (Liên Xô, Mỹ, Anh, Trung Hoa dân quốc) tại Pốtxđam, đầu hàng quân Đồng minh với những điều kiện nước Nhật không bị chiếm đóng; quân đội Nhật tự rút lui khỏi những nơi chiếm đóng và tự giải giáp… Sáng ngày 10-8-1945, Bộ Ngoại giao Nhật Bản thông qua Đại biện lâm thời Thụy Sĩ tại Nhật chuyển công hàm thông báo xin chấp nhận Tuyên bố Pốtxđam tới tứ cường. Công hàm của Nhật được Đại biện lâm thời Thụy Sĩ gửi đi Stốckhôm (Thụy Điển) và Bécnơ (Thụy Sĩ).

Ngoại trưởng Nhật Shigemitsu ký văn kiện đầu hàng Đồng minh của Nhật Bản trên chiến hạm USS Missouri ngày 2/9/1945.

4 giờ sáng ngày 12-8-1945, Đài phát thanh Xan Phranxicô của Mỹ loan tin Nhật chấp nhận đầu hàng. Sau nhiều cuộc họp cân nhắc nên hàng hay nên chiến, vào lúc 10 giờ sáng ngày 14-8-1945, Nhật hoàng tuyên bố trước 14 vị đại thần chấp nhận yêu cầu của Đồng minh đầu hàng vô điều kiện và qua Đại biện lâm thời Thụy Sĩ thông báo tới tứ cường. 12 giờ ngày 15-8-1945, Đài phát thanh Tôkyô phát đi lời tuyên bố của Nhật hoàng Hirôhitô “chấp nhận bản Tuyên bố chung của các cường quốc”. Lễ ký Hiệp ước đầu hàng không điều kiện được tiến hành trên chiến hạm Mít-su-ri của hải quân Mỹ đậu ở ngoài khơi vịnh Tôkyô ngày 2-9-1945.

Hồng quân Liên Xô tước vũ khí của đội quân Quan Đông (Nhật) tại Mãn Châu (Trung Quốc), năm 1945

Chiến thắng của quân đội Liên Xô cùng các lực lượng chống phát xít Nhật đã tạo cơ hôi quý giá cho các dân tộc đang rên xiết dưới ách cai trị của quân đội Nhật vùng lên giành độc lập, tự do. Thất bại của quân đội Nhật trên các chiến trường, sự đầu hàng của Nhật hoàng “ đã đẩy quân Nhật đang chiếm đóng ở Đông Dương vào tình thế tuyệt vọng như rắn mất đầu”. Chính quyền bù nhìn Bảo Đại- Trần Trọng Kim “như dây leo giàn mục, chực đổ vì gió lớn” vốn đã rệu rã, cô lập trước nhân dân, nay càng tê liệt. Từ ngày 8-8-1945, nội các Trần Trọng Kim đã tan rã do các bộ trưởng từ chức.

Tin Nhật đầu hàng đã nhanh chóng lan truyền trong toàn quốc. Ngọn lửa yêu nước và cách mạng bốc cao chưa từng thấy trong các tầng lớp nhân dân. Khắp nơi trên đất nước ta, những cuộc mít tinh, biểu tình thị uy vũ trang do Việt Minh tổ chức có tới hàng nghìn, hàng vạn người tham gia diễn ra liên tục trước mắt quân đội Nhật và chính quyền bù nhìn. Hàng triệu quần chúng sẵn sàng đứng lên tham gia, ủng hộ Việt Minh giành chính quyền. Các tầng lớp trung gian đã nhận rõ bộ mặt của phát xít Nhật và tay sai, ngả hẳn về với cách mạng. Ở các thành phố lớn, những trọng điểm có tính chất quyết định, dinh lũy của chế độ thuộc địa, phong trào đấu tranh của số đông binh lính trong quân đội phát xít và tay sai, lính bảo an, cảnh sát, số đông công chức trong chính quyền bù nhìn ủng hộ Việt Minh giành độc lập.

Đảng Cộng sản Đông Dương đã được chuẩn bị về chính trị, tư tưởng, tổ chức và kiên quyết phát động toàn dân đứng lên Tổng khởi nghĩa. Những điều kiện để khởi nghĩa nổ ra và thắng lợi đã thực sự chín muồi.

Chu Lộc- Phương Thảo (tổng hợp)

Nguồn:

1. Trịnh Nhu, Trần Trọng Thơ. Cách mạng tháng Tám 1945 Thắng lợi vĩ đại đầu tiên của cách mạng Việt Nam. Nxb Chính trị Quốc gia. HN, 2011.

2. Trung tâm khoa học xã hội và nhân văn Quốc gia, Viện Sử học. Việt Nam những sự kiện lịch sử (1919- 1945). Nxb Giáo dục. HN, 2000.