Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Cách mạng tháng 8/1945 thành công, chấm dứt hai tầng xiềng xích nô lệ của thực dân Pháp và phát xít Nhật, đồng thời chấm dứt hoàn toàn chế độ phong kiến của nước ta. Để có được thành công đó không thể không nói đến vai trò của Đảng trong việc nhận định tình hình, nắm bắt thời cơ tiến hành khởi nghĩa của Ban chấp hành Trung ương Đảng.

Chiến tranh thế giới thứ 2 đi vào giai đoạn cuối, ở châu Âu, phát xít Đức đầu hàng quân đồng minh không điều kiện (8/5/1945). Ở châu Á, phát xít Nhật cũng hạ vũ khí đầu hàng quân đồng minh (13/8/1945). Tình hình đó đã đẩy quân Nhật ở Đông Dương cũng rơi vào tình thế khó khăn, như rắn mất đầu. Được tin Nhật đầu hàng quân Đồng minh (13/8/1945), Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh đã thành lập ngay Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc. Vào lúc 23 giờ cùng ngày, Ủy ban Chỉ huy lâm thời khu giải phóng công bố mệnh lệnh khởi nghĩa. Ủy ban khởi nghĩa ra quân lệnh số 1: “Giờ tổng khởi nghĩa đã đánh! cơ hội có một cho quân dân Việt Nam cùng giành lấy quyền độc lập của nước nhà… chúng ta phải hành động cho nhanh với một tinh thần vô vùng quả cảm, vô cùng thận trọng!... cuộc thắng lợi hoàn toàn nhất định sẽ về ta”

Ngày 14/8/1945 theo đề nghị của Hồ Chí Minh, Hội nghị toàn quốc của Đảng khai mạc tại Tân Trào (Tuyên Quang). Tham gia hội nghị có đại biểu các Đảng bộ và một số đại biểu hoạt động ở nước ngoài. Hội nghị đã nhận định: “Nhật đổ, hàng ngũ chỉ huy của chúng ở Đông Dương chia rẽ đến cực điểm, quân lính Nhật tan rã, mất tinh thần, bọn Việt gian thân Nhật hoảng sợ. Những điều kiện khởi nghĩa ở Đông Dương đã chín muồi, cơ hội rất lớn cho ta giành chính quyền độc lập đã tới”. Từ đó hội nghị quyết định phát động toàn dân khởi nghĩa, giành chính quyền từ tay phát xít Nhật và tay sai, trước khi quân Anh và Tưởng vào Đông Dương tước khí giới quân Nhật và trước khi quân Pháp đưa lực lượng quay trở lại xâm lược nước ta.

Đình Tân Trào, huyện Sơn Dương, Tuyên Quang, nơi diễn ra Quốc dân Đại hội quyết định Tổng khởi nghĩa, bầu ra Ủy ban dân tộc giải phóng do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch.(Ảnh Tư liệu BTLSQG)

Hội nghị đề ra nguyên tắc hành động và tập trung, thống nhất, kịp thời. Phương châm hành động trong khởi nghĩa là phối hợp chặt chẽ giữa chính trị và quân sự, phải đánh chiếm ngay những nơi chắc thắng, không kể thành thị hay nông thôn, phải làm tan rã tinh thần quân địch và dụ chúng hàng trước khi đánh, phải giành được chính quyền cách mạng ở những nơi chúng làm chủ. Hội nghị đã quyết định những vấn đề quan trọng về chính sách đối nội, đối ngoại trong thời kỳ đầu giành được chính quyền. Về đối nội thi hành chính 10 sách của Việt Minh, về đối ngoại thêm bạn bớt thù, triệt để lợi dụng mâu thuẫn của hai tập đoàn đế quốc Pháp-Anh và Mỹ-Tưởng về vấn đề Đông Dương, tránh trường hợp cùng một lúc phải đối phó với nhiều kẻ thù, đồng thời cũng chuẩn bị tinh thần cho việc Pháp quay trở lại xâm lược nước ta. Ngày 15/8/1945 Hồ Chí Minh đã yêu cầu Hội nghị toàn quốc của Đảng nhanh chóng kết thúc để các đại biểu khẩn trương quay ngay về các địa phương, kịp thời phát động quần chúng khởi nghĩa giành chính quyền, đồng thời thành lập Ủy ban khởi nghĩa và Bộ Tư lệnh giải phóng quân Việt Nam. Trong hai ngày 16-17/8/1945 đã diễn ra Đại hội quốc dân họp ở Tân Trào, đại hội đã nhiệt liệt tiến hành chủ trương Tổng khởi nghĩa của Đảng và Tổng bộ Việt Minh, bầu ra Ủy ban giải phóng dân tộc Việt Nam (tức Chính phủ lâm thời) do Hồ Chí Minh làm chủ tịch.

Nghị quyết của Quốc dân Đại hội họp tại Tân Trào, Tuyên Quang quyết định lệnh Tổng khởi nghĩa tháng 8/1945.

Khắp nơi quần chúng nhân dân hưởng ứng lệnh Tổng khởi nghĩa đã đồng loạt dậy, ở những vùng xa xôi, dù chưa nhận được lệnh tổng khởi, nhưng căn cứ vào tình hình cụ thể ở địa phương và vận dụng chỉ thị Nhật-Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta đã lãnh đạo nhân dân khởi nghĩa.

Thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh kêu gọi đồng bào ủng hộ Việt Minh và Ủy ban Dân tộc Giải phóng Việt Nam đánh đuổi Nhật- Pháp giành độc lập cho Tổ quốc tháng 8/1945.

Hội nghị cán bộ toàn quốc của Đảng và Quốc dân Đại hội tháng 8/1945 có ý nghĩa trọng đại trong lịch sử cách mạng nước ta. Các hội nghị đã đề ra chủ trương khởi nghĩa kịp thời, đề ra kế hoạch khởi nghĩa đúng đắn và biểu thị sự đoàn kết nhất trí của toàn Đảng, toàn dân trong giờ phút quyết định, đưa nước ta thoát khỏi hai tầng xiềng xích, đập tan chế độ phong kiến giành độc lập cho dân tộc.

Thu Nhuần (tổng hợp)

Nguồn:

- Đinh Xuân Lâm (chủ biên), “Đại cương Lịch sử Việt Nam”, NXB Giáo dục, 2007, tập II, tr.364-365.

- Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, “Hồ Chí Minh biên niên sử tập 2 (1930-1945)”, NXB Chính trị quốc gia, 2006, tr.271.

- Nguyễn Trọng Phúc (chủ biên), “Các Đại hội Đại biểu toàn quốc và Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam”, NXB Chính trị quốc gia, 2006, tr.70-72.