| Như chúng ta đã biết, giai đoạn từ 1873- 1954 là một giai đoạn ghi nhận nhiều chuyển biến sâu sắc của Hà Nội, từ một đô thị của Nhà nước Phong kiến độc lập trở thành thủ phủ của chính quyền thực dân, từ quy hoạch và kết cấu của một đô thị mang dáng vẻ phương Đông đi vào quá trình cận đại hoá dưới ảnh hưởng trực tiếp và sâu sắc của chủ nghĩa thực dân Pháp. Hiện nay, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I đang lưu trữ một khối lượng tại liệu rất lớn và đa dạng về Hà Nội nói chung và địa giới hành chính của Hà Nội nói riêng. Những tài liệu này chủ yếu phản ánh quá trình thay đổi về địa giới hành chính của Thành Phố Hà Nội, việc quy hoạch tổng thể của Thành phố và các khu phố nội, ngoại thành trong suốt từ năm 1873 đến 1954. Dưới đây xin giới thiệu Nghị định ngày 17/7/1914 của Đốc lý Hà Nội về việc chia thành phố Hà Nội thành 8 khu riêng biệt (trích trong Công báo Hành chính Bắc Kỳ năm 1914, số 16 trang 1441). Nghị định ngày 17/7/1914 của Đốc lý Thành phố Hà Nội chia thành phố Hà Nội thành 8 khu. Đốc lý Hà Nội. Chiếu theo Sắc lệnh ngày 11/7/1908; Chiếu theo Nghị định ngày 01/7/1904, về việc chia thành phố Hà Nội thành 8 khu; Chiếu theo Nghị định ngày 7/7/1914, về việc tổ chức lại trưởng các khu phố; Chiểu theo Nghị định của Toàn quyền Đông Dương ngày 14/4/1914, về việc lập hộ tịch bản xứ ở thành phố Hà Nội, Nghị định: Điều 1: Thành phố Hà Nội chia thành 8 khu: Khu thứ nhất được giới hạn bởi: Đường Yên Phụ, từ cầu Long Biên đến đến danh giới phía Bắc của Thành phố (trạm cảnh sát ở lô cốt phía Bắc); đê Trấn Vũ hoặc đê của hai hồ. Phố Phan Đình Phùng. Phố Cửa Đông, từ phố Phan Đình Phùng đến phố Hàng Mã. Phố Hàng Mã. Phố Hàng Chiếu và phố Ô Quan Chưởng. Cảng Thương mại, từ phố Hàng Chiếu đến cầu Long Biên. Khu thứ nhất gồm những đường sau: Đường phía Đông, từ phố Hàng Mã kéo dài đến đại lộ Phan Đình Phùng. Đại lộ Phùng Hưng, từ phố Hàng Mã kéo dài đến đại lộ Phan Đình Phùng. Phố Hàng Cót. Phố Hàng Rươi, từ phố Hàng Mã đến phố Hàng Lược. Phố Hàng Chai. Phố Hàng Lược. Phố Tu Vi. Phố Đồng Xuân, phố Hàng Giấy. Phố Hàng Khoai. Đường số 24 và 26. Phố Nguyễn Thiệp.Đường số 27 và 30. Đường dẫn lên cầu Long Biên. Phố Hàng Đậu. Toàn bộ đại lộ Phan Đình Phùng. Cảng Thương mại, từ phố Ô Quan Chưởng đến cầu Long Biên. Đê Yên Phụ, từ cầu Long Biên đến giới hạn của thành phố (trạm cảnh sát phía Bắc). Phố Hàng Than. Đường số 34 và 91. Đại lộ Quán Thánh. Phố Nguyễn Văn Trạch. Các đường 33 và 89. Đường số 57. Phố Hàng Bún. Các đường số 90 và 36. Đường số 52. Phố Yên Thanh. Phố Nguyễn Thái Học.Các đường số 92, 93, 96 và 98. Phố Chơ Mới. Làng Nam Trang. Phố Ngõ Gạch. Các đường 101 và 102. Đê Trấn Vũ hoặc đê hai hồ. Đường số 97. Bao gồm tất cả các vùng dân cư hai bên những con đường này. Một phần bãi sông Hồng đoạn giữa phố Hàng Chiếu và trạm cảnh sát phía Bắc là thuộc khu thứ nhất. Khu 2 bao gồm: Đại lộ Trần Phú, từ đại lộ Nguyễn Tri Phương đến đại lộ Phùng Hưng. Đại lộ Nguyễn Tri Phương, từ phố Hàng Bông đến đại lộ Trần Phú. Phố Cửa Đông, từ đại lộ Phùng Hưng đến phố Hàng Mã kéo dài. Phố Hàng Mã. Phố Hàng Đào. Phố Hàng Ngang. Phố Hàng Đường. Phố Hàng Gai và Phố Hàng Bông kéo dài đến tận đại lộ Nguyễn Tri Phương. Các đường phố trong phạm vi khu số 2 bao gồm: Đại lộ Nguyễn Tri Phương, từ phố Hàng Bông đến đại lộ Trần Phú. Đại lộ Trần Phú, từ đại lộ Nguyễn Tri Phương đến đại lộ Phùng Hưng. Phố Lê Cảnh Tuân. Ngõ Đường Thành. Phố Phùng Hưng, từ phố Hàng Bông đến phố Hàng Mã. Phố Hà Trung. Đường số 23. Đường số 85. Phố Hàng Mã. Phố Đường Thành. Đại lộ Cửa Đông. Phố Nhà Hỏa. Yên Thái. Ngõ phố Tạm Thương. Phố Hàng Mành. Phố Hàng Hòm. Phố Tô Tịch. Phố Hàng Chỉ. Phố Thuận Mỹ. Đường số 19, từ phố Hàng Gai đến phố Hàng Quạt. Đường số 22, từ phố Hàng Gai đến phố Hàng Bồ. Phố Hàng Quạt. Phố Hàng Cân. Phố Chả Cá. Phố Hàng Nón. Phố Hàng Điếu. Phố Hàng Thiếc. Phố Hàng Bồ. Phố Bát Đàn.Phố Thuốc Bắc. Phố Hàng Phèn. Phố Hàng Mắm. Phố Hàng Đồng. Phố Hàng Vải. Phố Phúc Kiến. Phố Hàng Gà. Phố Hàng Rươi, từ phố Hàng Vải đến phố Hàng Mã. Phố Hàng Cá. Phố Lò Rèn. Phố Hàng Bông. Phố Hàng Gai. Phố Hàng Đào. Phố Hàng Ngang. Phố Hàng Đường. Đường số 20 từ đường 19 đến phố Hàng Đào. Đường số 21 từ phố Hàng Đào đến phố Hàng Quạt. Khu 3 được giới hạn như sau: Đại lộ Đinh Tiên Hoàng, từ phố Hàng Gai đến phố Hàm Tử Quan. Cảng Thương mại, từ phố Hàm Tử Quan đến phố Ô Quan Chưởng. Phố Ô Quan Chưởng. Phố Hàng Chiếu. Phố Hàng Đường. Phố Hàng Ngang. Phố Hàng Đào. Khu số 3 gồm những đường phố sau: Đại lộ Đinh Tiên Hoàng, từ phố Hàng Đào đến phố Hàm Tử Quan. Phố Hàng Dầu. Phố Hồ Hoàn Kiếm. Phố Cầu Gỗ. Phố Hàng Thùng. Phố Phúc Châu. Phố Đinh Liệt. Phố Nguyễn Trọng Hiệp. Phố Hàng Bè. Phố Nguyễn Hữu Huân. Phố Hàng Tre. Đường số 20 từ phố Hàng Đào đến phố Gia Ngư. Phố Gia Ngư. Đường số 20 từ phố Gia Ngư đến cảng Thương mại. Phố Chung Yên.Đường số 17. Phố Hàng Bạc. Phố Hàng Mắm.Phố Phất Lộc. Phố Hàng Muối. Phố Hải Thượng. Đường số 23.Đường số 16. Phố Mã Mây. Phố Sầm Công.. Phố Mã Mây. Ngõ Sầm Công. Phố Hàng Chĩnh. Phố Nội Miêu. Phố Hàng Buồm. Phố Đông Thái. Phố Ngõ Gạch. Phố Chợ Gạo. Phố Đào Duy Từ. Phố Thanh Hà.. Đường số 24 đến đường 26. Khu số 4 được giới hạn bởi: Phố Hàng Bông, Phố Hàng Gai.Đại lộ Đinh Tiên Hoàng đến phố Hàm Tử Quan. Phố Hàm Tử Quan. Cảng Thương Mại, từ phố Hàm Tử Quan đến phố Đồn Thuỷ. Phố Tràng Tiền- Hàng Khay. Phố Tràng Thi. Khu số 4 bao gồm các đường phố sau: Cảng Thương mại, từ phố Pháp Quốc đến phố Hàm tử Quan. Phố Pháp Quốc.Đường số 75. Phố và các ngõ phố Hàng Vôi. Phố Nguyễn Thành Hiên. Phố Phan Thanh Giản. Phố Trần Khánh Dư. Phố Tràng Tiền, Hàng Khay. Đại lộ Ngô Quyền từ phố Hàng Khay Tràng Tiền đến phố Hàng Vôi. Phố Intendance. Đại lộ Lê Thạch. Đại lộ Lê Lai. Đại lộ Lý Thái Tổ. Phố Trần Nguyên Hãn.Đại lộ Đinh Tiên Hoàng, từ phố Hàng Khay Tràng Tiền đến Hàm Tử Quan.Đại lộ Lê Thái Tổ. Phố Bảo Khánh. Phố Hàng Trống. Phố Hàng Hành.Đường số 19, từ đại lộ Lê Thái Tổ đến phố Hàng Gai. Phố Nhà Thờ. Phố Lý Quốc Sư, ngõ Nhà in. Phố Phủ Doãn. Phố Quán Sứ, từ phố Tràng Thi đến phố Hàng Bông. Ngõ phố Hội Vũ. Khu số 5 được giới hạn như sau: Đê từ phố Pháp Quốc đến dạnh giới phía Nam của Thành phố. Phố Hàm Long, từ đại lộ Ngô Quyền đến tận đại lộ Gia Long. Các thôn cũ Phúc Co, Giao Phong, Phúc Lâm và Hào Ma. Danh giới phía Nam của Thành phố. Phố Tràng Tiền Hàng Khay và phố Đồn Thuỷ. Khu số 5 bao gồm các đường phố sau: Bến cảng, từ phố Pháp Quốc đến hết địa phận thành phố. Phố Phạm Ngũ Lão. Phố Đặng Thái Thân. Đại lộ Lê Thánh Tông. Phố Trường Y.Đại lộ Trần Hưng Đạo, từ đại lộ Gia Long đến Bệnh viện 108. Phố Hàn Thuyên. Đại lộ Hàm Long. Đại lộ Ngô Quyền, từ đại lộ Hàm Long đến phố Tràng Tiền. Đại lộ Phan Chu Trinh. Phố Sapèquerie. Phố Nguyễn Khuyến. Phố Vọng Đức. Các làng Đồng Nhân, Cơ Xá Nam và Lương Yên. Một phần bãi sông Hồng đoạn giữa đê Hàm Tử Quan và danh giới phía Nam của Thành phố. Khu số 6 được giới hạn như sau: Hồ Tây từ đường Thuỵ Khuê đến hết địa phận Thành phố. Phố Phan Đình Phùng. Phố Điện Biên Phủ từ phố Hàng Bông đến đường số 52. Phố Cửa Đông. Phố Tràng Thi. Đại lộ Gia Long đến tận đại lộ Trần Hưng Đạo. Đại lộ Trần Hưng Đạo, từ đại lộ Gia Long đến Ga Hà Nội. Phố Hàng Lọng, từ đại lộ Trần Hưng Đạo đến đại lộ Lý Thường Kiệt. Đê phía Nam Thành phố, từ Ga đến vùng ngoại ô. Danh giới phía Tây Thành phố, từ vùng ngoại ô đến đường Thuỵ Khuê. Khu số 6 bao gồm những đường phố sau: Đại lộ Trần Hưng Đạo, từ đại lộ Gia Long đến Ga Hà Nội. Đường số 74 và đại lộ Quang Trung.Phố Hàng Bông Thợ Nhuộm. Phố Palais de Justice. Phố Quán Sứ, từ đại lộ Trần Hưng Đạo đến phố Tràng Thi. Phố Phan Bội Châu. Phố Hàng Lọng, từ Ga Hà Nội đến đại lộ Nguyễn Tri Phương. Phố Hai Bà Trưng, từ đại lộ Gia Long đến phố Hàng Lọng. Phố Cửa Nam.Đại lộ Nguyễn Tri Phương.Đường số 52, từ đại lộ Trần Phú đến đại lộ Phan Đình Phùng. Đại lộ Hoàng Diệu. Đường số 54. Đại lộ Hùng Vương (đường số 55). Đường Hoàng Hoa Thám, từ đại lộ Phan Đình Phùng đến hết địa phận Thành phố.Đường Thuỵ Khuê, từ đại lộ Quán Thánh đến hết địa phận Thành phố, đường số 60. Đường Sơn Tây, phần nằm trong thành phố. Phố Cao Bá Quát. Phố Phan Chu Trinh (đường số 56). Phố Bùi Huy Bích (phố Sinh Từ). Phố Cầu Đổ, từ đường 54 đến hết địa phận Thành phố. Một số đường phố không tên và nhóm dân cư sống trong khu giữa đại lộ Hùng Vương và danh giới phía Tây của Thành phố. Các xóm Nam Ngư, Vĩnh An, Lương Sư, Thanh Giảm, Ngọc Thạch và Thuỵ Khuê cũng thuộc khu số 6. Khu số 7 được giới hạn như sau: Đại lộ Trần Hưng Đạo, từ phố Hàng Lọng đến đường số 74. Đường số 74, từ đại lộ Quang Trungđến đường số 68. Đường 68 từ đường 74 đến đường 77.Đường 77 từ đường 68 đến đường 70. Cuối đường 70 đến đường 83. Đường 83. Các xóm Yên Nhật, Phúc Lâm, Vân Hồ. Đường danh giới phía Nam Thành phố, từ làng Vân Hồ đến hồ Bẩy Mẫu. Phố Nam Định và phố Hàng Lọng, từ danh giới phía Nam của Thành phố đến Ga. Các đường phố và nhóm dân cư thuộc khu số 7: Các thôn Liên Mỹ, Tuyên Quang, Kim Liên và Hữu Lộ. Hồ Bẩy Mẫu, phố Nam Định và phố Hàng Lọng, từ danh giới phía Nam của thành phố đến Ga. Đường số 74, từ đường 68 đến đại lộ Trần Hưng Đạo. Đường số 77. Các đường số 68, 69, 70 và 71 đến tận đường 83 kéo dài. Khu số 8 được giới hạn như sau: Đường số 74. Đại lộ Trần Hưng Đạo, từ đường số 74 đến đại lộ Gia Long. Đại lộ Gia Long, từ đại lộ Trần Hưng Đạo đến đường 81. Đại lộ Hàm Long, từ đại lộ Gia Long đến đại lộ Ngô Quyền. Các làng Giao Phương, Hoà Mã, Đông Nhan, Cảm Hội và Tinh Yên. Danh giới phía Nam Thành phố từ làng Tinh Yên đến hồ Bẩy Mẫu. Đường số 83 và phần kéo dài đến tận đường 68. Khu số 8 bao gồm các đường phố và các làng sau: Đường số 68, 69, 70, 71, 75, 76, 78, 79, 80, 81, 83. Phố Huế. Các thôn Giao Phuong, Đông Tan, Yên Nhật, Phúc Co, Vân Hồ, Tình Yen, Phúc Lâm và Hoà Mã. Điều 2: Chánh Văn phòng Đốc lý Hà Nội chịu trách nhiệm thi hành Nghị định này. Hà Nội, ngày 17 tháng 7 năm 1914 Logerot đã ký Quyền Thống sứ Bắc Kỳ Rivet đã phê chuẩn ngày 31/7/1914. Nguyễn Thu Hằng - Phòng TCSDTL- TTLTQGI |