Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Hiện trạng hố khai quật

Khu di tích Xóm Trại Gốm được các nhà Khảo cổ ở Khoa Lịch Sử, Trường Đại học KHXH & NV (Đại học Quốc gia Hà Nội) phát hiện vào cuối năm 2005 và tiến hành khai quật từ tháng 10 đến tháng 11 năm 2006. Với diện tích 28m², qua hai hố đào khai quật (Hố I có diện tích 12m²; Hố II có diện tích 16m²), kết quả khảo cổ học đã phát hiện được tầng cư trú và nơi sản xuất đồ sành có niên đại thế kỷ XV - XVIII.

Tại đây, các nhà khảo cổ đã phát hiện được hàng ngàn sản phẩm sành còn nguyên dạng cùng các đồ thứ phẩm, phế phẩm khác. Đặc biệt trong hố I còn phát hiện nhiều chồng sản phẩm xếp ngay ngắn theo hàng, đó là những sản phẩm đã được hoàn thiện và đang xếp gọn, chờ chuyển đi bán thị trường. Nghiên cứu các sản phẩm sành ở đây cho thấy đa số sành được làm từ đất sét màu xám tím, gồm hai loại sành mịn và sành thô, độ nung cao, nhiều sản phẩm có hiện tượng thuỷ tinh hoá. Loại hình đồ sành ở đây cũng rất phong phú và đa dạng, bao gồm các loại nồi, vò, lon, vại, chậu và nắp đậy của các đồ đựng.

Bên cạnh những sản phẩm đã được hoàn thiện, nhiều sản phẩm bị hỏng, vỡ cũng được đắp đống xung quanh

Ngói ống trang trí rồng

Do diện tích khai quật đang còn nhỏ hẹp nên kết quả vẫn chưa tìm thấy dấu vết lò nung, tuy nhiên với hàng ngàn mảnh vách lò bị thuỷ tinh hoá khá cao điựơc tìm thấy trong hốđào đã phản ánh rõ hoạt động sản xuất đồ sành ngay tại vị trí này.

Ngoài những sản phẩm đồ sành được phát hiện, trong 2 hố đào khai quật, các nhà khảo cổ còn tìm thấy nhiều hiện vật phản ánh đời sống sinh hoạt của các thợ thủ công ở đây như các loại hình bát, đĩa, lọ gốm men, chì lưới và vật liệu kiến trúc bằng đất nung màu đỏ gạch có niên đại kéo dài từ thế kỷ XV - XVIII.

Như vậy, có thể nói với chỉ qua hai hố đào với 28m² được khai quật, kết quả khảo cổ học đã cho chúng ta biết đến một làng nghề sản xuất đồ sành truyền thống, có niên đại kéo dài suốt từ thế kỷ XV đến thế kỷ XVIII ngay ở ngoại thành Thăng Long - Hà Nội. Chắc chắn, trong khoảng 300 năm đó, Xóm Trại Gốm đã là một trung tâm sản xuất đồ sành lớn nhất của vùng Thăng Long, nơi cung cấp chủ yếu những sản phẩm đồ đựng bằng sành cho cư dân Thăng Long

Ngói ống trang trí rồng

Theo ý kiến của NCS.TS. Trần Anh Dũng (Viện Khảo cổ học), người đã trực tiếp tham gia đợt khai quật thì qua quan sát diễn biến địa tầng, mật độ phân bố hiện vật và các loại hình hiện vật có thể khẳng định di tích Xóm Trại Gốm là một trung tâm sản xuất sành, có thể nó là “dòng chảy” cùng hệ thống với trung tâm gốm Thổ Hà, bởi Khu di tích Xóm Trại Gốm chỉ cách trung tâm sản xuất gốm Thổ Hà (ở tả ngạn sông Cầu) khoảng 12 km về phía Tây. Hiện nay, nằm đối xứng với Xóm Trại Gốm qua sông Cầu là những lò gạch khá lớn đang hoạt động, gợi mở cho việc nghiên cứu toàn diện hơn về trung tâm này

Sản phẩm đồ sành xuất lộ trong hố khai quật

Chắc chắn, nếu được tiếp tục nghiên cứu, những vấn đề về niên đại, tính chất và không gian hoạt động của một trung tâm sản xuất đồ sành lớn của Hà Nội sẽ được làm sáng rõ. Trong báo cáo tại hội nghị thông báo ngày 9 tháng 5 năm 2007 các tác giả đã nhấn mạnh “các ngành, các cấp và chính quyền địa phương cần kết hợp với các nhà khoa học tìm hiểu, nghiên cứu để có thể khôi phục nghề cổ truyền của cha ông. Đó cũng là một hướng thay đổi cơ cấu kinh tế nhằm nâng cao đời sống nhân dân, thiết thực hướng tới Kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội, một thủ đô giàu về văn vật mạnh về kinh tế.”