Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

II. Phương hướng bảo vệ và phát huy giá trị di tích cầu Long Biên

2.1. Phương hướng bảo vệ cầu Long Biên

Căn cứ Luật Di sản văn hóa (2001), Luật sửa đổi và bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hóa (2009), Thông tư hướng dẫn thực hành (chi tiết) một số điều của Luật Di sản văn hóa và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hóa (2009).

Căn cứ Thông tư số 09/2011/TT-BVHTTDL, ngày 14/7/2011, Quy định về nội dung hồ sơ khoa học để xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh.

Căn cứ văn bản đồng ý của Bộ Giao thông – Vận tải, của Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội, đồng ý xếp hạng di tích cầu Long Biên.

Phương hướng bảo vệ và phát huy giá trị di tích cầu Long Biên bao gồm những nội dung chính yếu như sau:

2.1.1. Giữ gìn tối đa các yếu tố gốc cấu thành di tích. Đó là các mố cầu, các đầu cầu, các nhịp cầu… còn lại của cầu Long Biên. Tạo điều kiện thuận lợi để chủ sở hữu di tích, tổ chức, cá nhân được giao quản lý di tích thực thi các hoạt động bảo quản, kéo dài tuổi thọ của di tích. Nghiêm cấm tuyệt đối các hành vi: chiếm đoạt, làm sai lệch di tích; hủy hoại hoặc gây nguy cơ hủy hoại di tích; Xây dựng trái phép, lấn chiếm đất đai thuộc khu vực bảo vệ của di tích; Lợi dụng việc bảo vệ, phát huy giá trị để trục lợi… Gắn kết trách nhiệm bảo vệ phát huy giá trị di tích cầu Long Biên với các mục tiêu phát triển kinh tế, xã hội của thành phố Hà Nội.

2.1.2. Triển khai tức thì nhiệm vụ quan trọng hàng đầu hiện nay đối với di tích cầu Long Biên là: Lập quy hoạch tổng hợp bảo tồn và phát huy giá trị di tích cầu Long Biên. Để có được đồ án quy hoạch tốt, đảm bảo tính pháp lý, khoa học… và khả thi, theo quy định hiện hành: Chủ sở hữu di tích cần ban hành quyết định xác định rõ mục đích, yêu cầu, mục tiêu, phạm vi của quy hoạch, đồng thời khuyến cáo các đơn vị, tổ chức, hoặc cá nhân tham gia lập quy hoạch phải tôn trọng các văn bản quy phạm pháp luật trong số đó có Luật Di sản văn hóa và Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hóa. Bởi mọi đề xuất về nội dung, mục tiêu quy hoạch v.v… đều phải theo luật và được điều chỉnh theo Luật; Tiếp cận có tính cập nhật những thông tin, những kết quả bảo tồn, phát huy giá trị của các di tích tương tự di tích cầu Long Biên để tiếp nhận những bài học hay, những kinh nghiệm tốt để tránh chủ quan và tự mãn “mẹ hát con khen hay” nhất là cho đến giờ chúng ta chưa hề có kinh nghiệm bảo tồn, cũng như phát huy giá trị di tích ở dạng: cầu thép; tiếp cận khuynh hướng mới trong hoạt động bảo tồn di sản văn hóa của thế giới: Rằng xu thế chung hiện nay về bảo tồn công trình cổ không phải là bảo tồn theo hình thức bảo tàng mà là kết hợp giữa bảo tồn và phát triển. Ở tuổi 112, cầu Long Biên dĩ nhiên là công trình kiến trúc cổ nên được bảo tồn theo xu thế đó.

Thủ tướng Phạm Văn Đồng thăm công trường khôi phục cầu Long Biên, năm 1973.

Cơ quan chủ sở hữu di tích cầu Long Biên nên tổ chức thi tuyển có tính quốc tế về lập quy hoạch tổng thể bảo tồn, phát huy giá trị di tích cầu Long Biên.

2.1.3. Lập kế hoạch và triển khai ngay hoạt động sưu tầm. Nội dung sưu tầm tập trung như sau:

2.1.3.1. Các văn bản pháp lý như: Quyết định phê duyệt chủ trương xây dựng cầu P. Doumer – cầu Long Biên của Chính phủ Pháp; Hồ sơ đấu thầu và gói thầu được lựa chọn của hãng (công ty) Dayde & Pille – nơi sưu tầm: Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I, Hà Nội (trực thuộc Cục Lưu trữ, Bộ Nội vụ); Lưu trữ Quốc gia Pháp và ở ngay Công ty Dayde & Pille. Hiện nay công ty này là công ty con của Tập đoàn Eiffage – doanh nghiệp hàng đầu thế giới về những công trình cầu thép để sao chép tư liệu.

2.1.3.2. Gặp gỡ các nhân chứng đã từng tham gia xây dựng cầu, bảo hành, bảo dưỡng cầu, chiến đấu bảo vệ cầu… để ghi âm, ghi hình và xin các tư liệu, hiện vật mà họ còn lưu giữ lại để làm kỷ niệm, lưu niệm. Nơi sưu tầm: Hà Nội và các tỉnh thành trong nước và cả ở Paris (Pháp).

2.1.3.3. Tranh thủ sự giúp đỡ của Tổng cục đường sắt Việt Nam để sưu tầm chí ít một đầu tàu chạy bằng hơi nước, một đầu tàu chạy bằng dầu dieden, 4 toa tàu của thời kỳ Pháp, chí ít là ở thời kỳ hòa bình, thời chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ; những thiết bị chuyên dụng để bảo dưỡng và sửa chữa.

2.1.3.4. Tranh thủ sự giúp đỡ của Bộ Quốc phòng để sưu tầm cách khẩu pháo đất đối không được bố trí ở trận địa (đánh trả Không lực Hoa Kỳ thời chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ) bảo vệ cầu ở bãi giữa sông Hồng, súng 12 ly 7, súng máy của bộ đội, của tự vệ đặt trên các điểm cao của các nhịp cầu để đánh Mỹ.

2.1.3.5. Sưu tầm các tranh, ảnh về cầu Long Biên hoặc có liên quan tới cầu Long Biên từ 1898 đến nay. Nơi sưu tầm: Việt Nam và Pháp để lập thành sưu tập: ảnh, tranh, độ họa về cầu Long Biên.

2.1.3.6. Sưu tầm những xông trình nghiên cứu, những bài báo, những hồi ký viết về cầu Long Biên (tiếng Việt và tiếng nước ngoài), những Quy hoạch, những phương án có liên quan đến bảo tồn, bảo vệ, phát huy giá trị cầu Long Biên. Nơi sưu tầm: Cộng hòa Pháp và Việt Nam.

2.1.3.7. Thành lập Ban quản lý di tích cầu Long Biên có cơ cấu thích hợp, có đội ngũ cán bộ quản lý, cán bộ khoa học, nghiệp vụ vừa có tâm, có trách nhiệm, vừa có năng lực phù hợp để triển khai có hiệu quả những nhiệm vụ được giao.

Cầu Long Biên với cuộc sống đời thường sau chiến tranh.

2.2. Phát huy giá trị di tích cầu Long Biên

Đọc bài Cầu Long Biên tự sự của Minh Thụy, tôi hết sức chú ý tới đoạn viết này của tác giả: “Năm 2001, Chính phủ Pháp và tổ chức Di sản không biên giới đã chủ trì Hội thảo quốc tế ở Paris về chủ đề: “Cầu và những công trình nghệ thuật bằng kim loại: Di sản, sử dụng và biểu tượng” đã trân trọng giành cho tôi (tức cầu P. Doumer – cầu Long Biên – Hà Nội – PMH) một buổi tham luận và một buổi tọa đàm… Hội thảo đã đi đến sự thống nhất về quan điểm: “Cần tôn vinh sự hiện diện của tôi ở Hà Nội như một biểu tượng của lịch sử, công nghệ, vẻ đẹp cũng như sự trường tồn giữa hai cuộc kháng chiến” (kháng chiến chống thực dân Pháp, kháng chiến chống đế quốc Mỹ - PMH). Tôi chưa có điều kiện, thời gian để kiểm tra độ xác thực của tư liệu nói trên, dù vậy, tôi vẫn tin: Thế giới đã đi trước chúng ta trên một thập kỷ về việc tôn vinh giá trị, biểu tượng, giá trị lịch sử, văn hóa của cầu Long Biên. Vì lẽ đó, tôi cho rằng:

2.2.1. Tổ chức hội thảo khoa học quốc gia với chủ đề: “Những hiểu biết mới, phát hiện mới về cầu Long Biên”. Qua hội thảo này chúng ta sẽ nhận diện đầy đủ hơn những giá trị mà cầu Long Biên đã tích tụ được trên một thế kỷ, sẽ tiếp nhận được những tư liệu mới, cũng như những ý tưởng hay về quy hoạch, về phương hướng bảo vệ, bảo tồn, phát huy giá trị di tích cầu Long Biên.

2.2.2. Xuất bản tập sách mỏng về cầu Long Biên. Nội dung tập sách gồm hai phần: Một là một bài viết ngắn nhưng chính xác (đảm bảo tính khoa học), hấp dẫn nêu bật những giá trị của cầu Long Biên; Hai là giới thiệu các hình ảnh về cầu Long Biên quá khứ và hiện tại để phát hành rộng rãi và giới thiệu trên các phương tiện thông tin đại chúng (báo viết, báo hình, báo nói, báo mạng…) để quảng bá, phát huy giá trị di tích cầu Long Biên.

2.2.3. Hiện nay cầu Long Biên vẫn đang được sử dụng cho xe hỏa, cho người đi bộ, cho các phương tiện thô sơ như xe đạp, xe máy ngày đêm qua lại, sẽ khó tổ chức cho khách tham quan thường nhật di tích này, tuy nhiên vẫn có thể tổ chức lễ hội cầu Long Biên định kỳ mỗi năm một lần từ kinh nghiệm mà KTS. Nguyễn Nga đã từng tổ chức thành công nhân dịp đại lễ kỷ niệm Thăng Long – Hà Nội 1000 tuổi.

Cầu Long Biên mãi mãi là biểu tượng của thủ đô Hà Nội.

2.2.4. Phối hợp với Đài phát thanh và truyền hình Hà Nội cho ra mắt người nghe, người xem chuyên mục: Ký ức về cầu Long Biên và phim tư liệu: Cầu Long Biên – lịch sử - biểu tượng và những điều chúng ta chưa biết.

2.2.5. Tổ chức triển lãm giới thiệu những kết quả mới sưu tầm được về cầu Long Biên vv…

Tôi cho rằng những nội dung nói trên chẳng những góp phần hoàn thiện Hồ sơ khoa học cho di tích cầu Long Biên, mà còn là những cứ liệu quan trọng hữu ích cho các tập thể, cá nhân tham gia xây dựng quy hoạch, hoặc phương án bảo tồn, phát huy giá trị di tích cầu Long Biên, và kịp thời tuyên truyền, quảng bá về lịch sử, giá trị cầu Long Biên.

PGS. TS. Phạm Mai Hùng (Ủy viên Hội đồng Di sản Văn hóa Quốc gia Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam và Hội Di sản văn hóa Việt Nam)

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Doumer. P. L’Indonchine Francaise: Souvernirs, Vuibert, Paris, 1905.

2. Dương Kinh Quốc. Việt Nam những sự kiện lịch sử. Nxb Khoa học xã hội. HN, 1981. Tập I, II.

3. Đào Thị Diến (Chủ biên). Hà Nội qua tài liệu và lưu trữ 1873-1954. Nxb Hà Nội. HN, 2010. Tập

4. Phan Huy Lê (Chủ biên). Lịch sử Thăng Long, Hà Nội. Nxb Hà Nội. HN, 2012. Tập II