Bảo tàng Lâm Đồng nằm trên một ngọn đồi cao ở số 4 đường Hùng Vương, cách trung tâm thành phố Đà Lạt chừng 3km về hướng đông bắc.
Bảo tàng tỉnh Lâm Đồng là nơi lưu giữ, trưng bầy, giới thiệu hiện vật truyền thống và lịch sử của địa phương, đặc biệt là những hiện vật thể hiện truyền thống văn hóa của vùng đất Lâm Đồng xưa và nay.Trước đây, Bảo tàng tỉnh Lâm Đồng đặt tại dinh thị trưởng cũ, trên đỉnh một đồi cao quanh co rất thơ mộng có tên là “con đường tình ái”. Do cơ sở này được chuyển giao cho quân đội quản lý nên bảo tàng đã tạm ngưng hoạt động từ tháng 10/1990. Đến 22/12/2006 thì hoạt động trở lại phục vụ khách tham quan tại khu đồi “Biệt thự mùa đông” vốn là dinh thự của Nguyễn Hữu Hào xây tặng con gái là Nam Phương Hoàng hậu.

Bảo tàng Lâm Đồng.
Như mọi bảo tàng cấp tỉnh, Bảo tàng tỉnh Lâm Đồng có nhiệm vụ sưu tầm, giới thiệu các nghiên cứu, phát hiện về khảo cổ học, dân tộc học; giới thiệu trưng bày lịch sử hình thành vùng đất và quá trình đấu tranh cách mạng của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc tỉnh Lâm Đồng. Hiện nay Bảo tàng Lâm Đồng có tổng diện tích hơn 2.000 m2. Với 2 tầng khang trang, hệ thống trưng bày thường xuyên gồm 6 phần: Thiên nhiên Lâm Đồng; Đà Lạt xưa và nay; Những phát hiện khảo cổ học trên Lâm Đồng; Những nét đặc trưng văn hoá 3 dân tộc bản địa Mạ, K’Ho và ChuRu; Quân và dân Lâm Đồng trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ; Lâm Đồng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ quê hương (từ 1975 đến nay), trong đó có trưng bày một số sản phẩm đặc sản hiện tại của các doanh nghiệp như trà, hoa, rượu vang…Tại Nhà trưng bày (khoảng hơn 40% trong tổng số 15 ngàn hiện vật hiện có ở Bảo tàng), nhiều nội dung trưng bày phong phú và sinh động nhờ áp dụng công nghệ hiện đại về ánh sáng và âm thanh. Có 10 cuốn phim tư liệu, minh hoạ, giới thiệu và quảng bá; anbum điện tử để khách có thể tự truy cập tìm hiểu thông tin sâu. Một số chủ đề được trưng bày theo tổ hợp tiêu biểu như: Trang phục Đà Lạt xưa; Văn hoá ẩm thực của người Đà Lạt; Đời sống sinh hoạt của chiến sỹ khu căn cứ núi Voi trong kháng chiến; Kinh tế nương rẫy bao gồm săn bắt, hái lượm của dân tộc bản địa Mạ, K’ho, ChuRu…
Không chỉ dừng lại ở một bảo tàng đơn thuần, với chủ trương đa dạng hóa các hoạt động nhằm thu hút khách tham quan và du lịch, Bảo tàng Lâm Đồng đã dần dần định hình như một trung tâm sinh hoạt văn hóa, một điểm đến văn hóa của tỉnh Lâm Đồng. Bốn ngôi nhà sàn đặc trưng của các dân tộc bản địa Mạ, K’Ho, Churu đã được sưu tầm, phục dựng . Tại đây cũng là nơi tổ chức giới thiệu một số sinh hoạt truyền thống như làm gốm, đan lát, dệt thổ cẩm... hoặc tổ chức các lễ hội như đâm trâu, cồng chiêng, uống rượu cần vào những dịp ngày lễ, tết, kỷ niệm đặc biệt…Khách tham quan được trải nghiệm nhiều trò chơi, tham gia các sinh hoạt văn hóa trong những dịp tổ chưc các lễ hội này.

Bộ đàn đá có niên đại cách ngày nay 3000 năm
Bảo tàng tỉnh Lâm Đồng đã và đang có những nỗ lực nhằm tạo cho mình một sức hấp dẫn riêng biệt. Tôi đặc biệt ấn tượng với bốn phòng trưng bày thường xuyên với các chủ đề thiên nhiên Lâm Đồng, khảo cổ học, dân tộc học và lịch sử Đà Lạt. Đây có thể coi là những không gian trưng bày vô cùng sống động, hấp dẫn thể hiện sự sáng tạo rất cao của các cán bộ Bảo tàng Lâm Đồng. Ở phòng trưng bày về lịch sử hình thành TP Đà Lạt, mô hình những cư dân di cư từ mọi miền đến Đà Lạt vào thế kỷ trước và sinh sống bằng nhiều nghề khác nhau đã tạo cho tôi một cảm xúc đặc biệt. Những cảnh sinh hoạt mô phỏng giản dị mà hết sức gần gũi, đời thường như: bà mẹ miền Bắc bán bánh cuốn, một phụ nữ miền Trung bán chuối nướng, một nữ sinh trong tà áo dài và áo len ôm cặp đi học... Thích nhất là hình nộm một con ngựa được nhồi rơm kéo một cỗ xe với người xà ích cầm roi là hình ảnh gây ấn tượng mạnh với tôi khi bước vào gian trưng bày này. Bởi Đà Lạt là TP du lịch nổi tiếng mộng mơ, bởi hình như việc đến TP này mà không được leo lên xe ngựa đi dạo trong thung lũng tình yêu thì coi như chưa được đến Đà Lạt. Đó là một cảnh sinh hoạt văn hóa rất đặc trưng của TP xứ hoa đào này. Bảo tàng Lâm Đồng đã mạnh dạn đưa mô hình đó vào khiến cho du khách dù không có điều kiện đi thăm hết TPĐà lạt và tỉnh Lâm Đồng, thì cũng sẽ hài lòng khi đến thăm Bảo tàng và sẽ có được một cái nhìn đa chiều, sâu sắc, tổng thể về TP Đà Lạt và tỉnh Lâm Đồng.

Trưng bày mô hình xe ngựa và cư dân Thành phố Đà Lạt.
Tại ngôi biệt thự của vị hoàng hậu cuối cùng của triều Nguyễn - dinh Nguyễn Hữu Hào; dinh thự này được ông Nguyễn Hữu Hào, người được vua Bảo Đại phong tước Quận công của triều Nguyễn, xây tặng cho con gái là bà Nguyễn Hữu Thị Lan (Nam Phương hoàng hậu) vào đầu những năm 1930. Đây là nơi sinh sống của gia đình ông Nguyễn Hữu Hào, đồng thời là nơi chứng kiến nhiều sự kiện quan trọng trong cuộc đời của ông bà cựu hoàng. Bảo tàng Lâm Đồng đã nghiên cứu tài liệu và phục dựng, đưa vào giới thiệu như một phần nội dung của Bảo tàng. Tòa biệt thự cổ ba tầng với tổng diện tích sử dụng khoảng 500m2 đã trở thành một triển lãm sinh động về cuộc sống hằng ngày của gia đình hoàng tộc cuối cùng triều Nguyễn. Được đưa vào phục vụ khách tham quan từ cuối năm 2011 đến nay, dinh thự cổ này trở thành một điểm tham quan hấp dẫn của TP Đà Lạt. Đặc biệt du khách sẽ được trải nghiệm thú vị khi được mặc thử những bộ trang phục của vua, hoàng hậu và công chúa tại dinh thự.

Trải nghiệm thú vị tại bảo tàng với những bộ trang phục cung đình.
Nhưng có lẽ phải kể đến một thế mạnh của Bảo tàng Lâm Đồng mà không nhiều bảo tàng địa phương có được; đó là việc trưng bày, giới thiệu những bộ sưu tập hiện vật đặc sắc, độc đáo, quý hiếm có được từ các cuộc khai quật khảo cổ học. Các di chỉ khai quật ở Lâm Đồng rất đa dạng, phong phú: di chỉ tiền sử Gia Lâm-Hoàn Kiếm (huyện Lâm Hà); di tích kiến trúc Cát Tiên (huyện Cát Tiên); các di chỉ khảo cổ được khai quật từ mộ ang của các dân tộc bản địa như Đại Làng (huyện Bảo Lâm), Đại Lào (thị xã Bảo Lộc), Đạ Đờn (huyện Lâm Hà)…Đây là bộ sưu tập khá phong phú với gần 10.000 tiêu bản gốm sứ, hiện vật đồng, sắt có giá trị tầm cỡ ở khu vực Đông Nam . Các khai quật khảo cổ học này đã mang về cho Bảo tàng Lâm Đồng rất nhiều bộ sưu tập quý và độc đáo như: bộ sưu tập đàn đá B’Lao, đàn đá Di Linh; đàn đá B’Nơm đều có niên đại từ 3500-2500 năm cách ngày nay; trống đồng được phát hiện tại huyện Đạ Hoai có niên đại 2500 năm cách ngày nay… Đặc biệt tại di tích Cát Tiên, sau các khai quật đã xuất lộ một quần thể phế tích kiến trúc tôn giáo (thuộc đạo Bàlamon) rộng lớn với hàng ngàn hiện vật vô cùng quý.Trong đó có nhiều bộ ngẫu tượng Linga, Yoni làm bằng các chất liệu như đá sa thạch, thạch anh, đồng…; đặc biệt có một bộ được cho là có kích thước lớn nhất Việt Nam.

Linga có kích thước lớn nhất tại Việt Nam (cao 2,1 m) được phát hiện tại di tích Cát Tiên.
Tại đây còn trưng bày các hiện vật như: thần Ganesa (mình người đầu voi), tượng thần Uma (vợ thần Siva-theo đạo Bàlamon), bệ đá, các chân đèn đồng; chuông, đĩa là những vật dụng để thờ tự trong tháp; các hiện vật như bò, rùa, hoa, tù và (những vật linh của các vị thần) v.v…Những phát hiện qua khai quật khảo cổ học đã chứng tỏ Lâm Đồng là một vùng đất cổ mà con người đã tụ cư và sinh sống lâu đời.

Tượng thần Ganesa được phát hiện tại di tích Cát Tiên.
Bảo tàng Lâm Đồng còn đưa vào trưng bày và giới thiệu một showroom hoa nghệ thuật ‘ngàn hoa Đà Lạt” (khai trương tháng 6-2013) ngay sát với khu nhà trưng bày của bảo tàng. Tại đây, du khách sẽ tha hồ khám phá, thưởng lãm các tác phẩm nghệ thuật về hoa khô được thực hiện bằng công nghệ Nhật Bản. Những loài hoa nổi tiếng của Đà Lạt như: hoa hồng, hoa lan, hoa ly, hoa cúc, hoa cẩm tú cầu…đều được nghệ nhân khéo léo kết hợp thành các tác phẩm nghệ thuật nhiều sắc màu.

Showroom hoa nghệ thuật Đà Lạt tại bảo tàng.
Khách đến tham quan Bảo tàng Lâm Đồng, không chỉ được tìm hiểu về lịch sử vùng đất, con người, mà còn được trải nghiệm các giá trị văn hóa độc đáo và có thể mua làm quà kỷ niệm những sản phẩm văn hóa đặc sắc của xứ sở ngàn hoa - Đó đã và đang là hướng đi sáng tạo, năng động , rất hiệu quả của Bảo tàng Lâm Đồng trong việc hướng đến phục vụ công chúng một cách tốt nhất, thân thiện nhất.
Bài và ảnh : Minh Vượng