Thượng thư, Đông các Đại học sĩ Đỗ Nhuận sinh năm 1446, ở xã Kim Hoa, huyện Kim Hoa, thừa tuyên Kinh Bắc (nay là thôn Bạch Đa, xã Kim Hoa, huyện Mê Linh, Hà Nội). Năm 1466, ông thi đỗ Tiến sĩ và làm quan dưới thời vua Lê Thánh Tông (1460 - 1497).
Năm 1471, ông được nhận
chức Đông các Hiệu thư. Năm 1484, Đỗ Nhuận nhận chức Hàn lâm viện Thị độc kiêm
Đông các Đại học sĩ.
Sự nghiệp của Đỗ Nhuận được ghi lại trong khá nhiều tư liệu lịch sử, như: Đại Việt sử ký toàn thư, Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Lịch triều hiến chương loại chí, Việt sử cương mục tiết yếu, trên văn bia Tiến sĩ tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám…
Đại biểu tham dự Hội thảo làm lễ dâng hương tại Nhà Bái đường Văn Miếu
Tài năng văn chương của Đỗ Nhuận được vua yêu mến. Nhiều sáng tác của ông ở trong số các tác phẩm tiêu biểu của Hội Tao đàn, do vua Lê Thánh Tông lập ra và đồng thời là “chủ soái”. Một số trước tác của Đỗ Nhuận còn được chép trong Anh hoa hiếu trị thi tập, Quỳnh uyển cửu ca, Minh lương cẩm tú, Toàn Việt thi lục… Ngoài ra, ông là đồng biên soạn các sách Thiên Nam dư hạ tập và Thân chinh ký sự.
Tiến sĩ Đỗ Nhuận đã để lại nhiều dấu ấn tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám. Năm 1484, vua Lê Thánh Tông bắt đầu cho dựng bia Tiến sĩ tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám để tôn vinh sự học. Nhà vua giao Hàn lâm viện Thị độc kiêm Đông các Đại học sĩ Đỗ Nhuận cùng một số quan đồng triều, như: Thân Nhân Trung, Đàm Văn Lễ, Đào Cử… chia nhau soạn văn bia Tiến sĩ từ khoa thi năm Đại Bảo thứ 3 (1442) đến khoa thi Hồng Đức thứ 12 (1481). Thượng thư, Đông các Đại học sĩ Đỗ Nhuận được ghi danh trên năm tấm bia Tiến sĩ của các khoa thi năm Mậu Thìn niên hiệu Thái Hòa thứ 6 (1448), với tư cách là người soạn văn bia; năm Bính Tuất niên hiệu Quang Thuận thứ 7 (1466), là người đỗ đạt và các năm 1475, 1481 và 1487, với vai trò là người “độc quyển” (chấm thi).
Nhà sử học Phan Huy Chú đã xếp Đỗ Nhuận là một trong mười tám người phò tá có công lao, tài đức thời Lê sơ. Sách Đại Nam nhất thống chí ghi nhận, ông là một trong những nhân vật tiêu biểu dưới thời Lê của tỉnh Bắc Ninh xưa.
Thượng thư Đông các Đại học sĩ Đỗ Nhuận đã góp phần làm rạng danh cho mảnh đất Kim Hoa nói riêng và Mê Linh nói chung. Ông được nhân dân tưởng nhớ, tri ân tại đền Bạch Đa trên quê hương Kim Hoa và nhiều nơi khác ở Hà Nội và Hải Dương.
Nhân kỷ niệm 553 năm ngày đại đăng khoa (1466-2019) của Thượng thư, Đông các Đại học sĩ Đỗ Nhuận, sáng ngày 12 tháng 11 năm 2019, Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám tổ chức Hội thảo khoa học “Thượng thư, Đông các Đại học sĩ Đỗ Nhuận - Con người và sự nghiệp” nhằm đánh giá, tôn vinh danh nhân Đỗ Nhuận đã được ghi danh trên bảng vàng, bia đá và khẳng định những đóng góp của ông đối với quê hương, đất nước.
TS Lê Xuân Kiêu - Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám phát biểu tại hội thảo
Trong báo cáo đề dẫn Hội thảo, TS Lê Xuân Kiêu - Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã tóm tắt tiểu sử và tập hợp những tấm bia ghi danh về Thượng thư, Đông các Đại học sĩ Đỗ Nhuận trên những bia Tiến sĩ tại Văn Miếu: “Thượng thư, Đông các Đại học sĩ Đỗ Nhuận được ghi danh trên 05 tấm bia Tiến sĩ tại Di tích Quốc gia đặc biệt Văn Miếu - Quốc Tử Giám của các khoa thi năm Mậu Thìn niên hiệu Thái Hòa thứ 6 (1448), năm Bính Tuất niên hiệu Quang Thuận thứ 7 (1466), năm Ất Mùi niên hiệu Hồng Đức thứ 6 (1475), năm Tân Sửu niên hiệu Hồng Đức thứ 12 (1481) và năm Đinh Mùi niên hiệu Hồng Đức thứ 18 (1487). Trên quê hương Bạch Đa, xã Kim Hoa, hậu duệ của Tiến sĩ Đỗ Nhuận đã chung tay tôn tạo phần mộ của Tiến sĩ khang trang vào năm 2006. Đỗ Nhuận còn được nhân dân phối thờ tại đền Bạch Đa. Tập quán thờ Tiến sĩ Đỗ Nhuận của dòng họ Đỗ ở thôn Bạch Đa, xã Kim Hoa vào 28 tháng 2 âm lịch hàng năm đã được đưa vào Danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể của Thành phố Hà Nội”.
Toàn cảnh hội thảo
Hội thảo khoa học đã nhận được 18 bài tham luận của của các nhà khoa học, các nhà quản lý của các đơn vị như Viện Sử học, Viện Nghiên cứu Hán Nôm, Viện Văn học (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam); Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển (Đại học Quốc gia Hà Nội), Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Trường Đại học Thủ đô Hà Nội, Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám và đại diện quê hương, dòng họ Đỗ ở thôn Bạch Đa, xã Kim Hoa, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội… Nội dung các bài tham luận tập trung nghiên cứu 3chủ đề:
Chủ đề thứ nhất: Quê hương, dòng họ Thượng thư, Đông các Đại học sĩ Đỗ Nhuận;
Chủ đề thứ hai: Thượng thư, Đông các Đại học sĩ Đỗ Nhuận - Con người và sự nghiệp;
Chủ đề thứ ba: Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa liên quan đến Thượng thư, Đông các Đại học sĩ Đỗ Nhuận.
GS.TSKH Lưu Trần Tiêu phát biểu tại hội thảo
Ngoài các bài tham luận, trong khuôn khổ hội thảo, các nhà khoa học đã tiếp tục thảo luận, trao đổi học thuật nhằm làm rõ thêm vai trò của Thượng thư, Đông các Đại học sĩ Đỗ Nhuận đối với Văn Miếu - Quốc Tử Giám, những dấu ấn của Thượng thư, Đông các Đại học sĩ Đỗ Nhuận tại xã Xuân Nộn (huyện Đông Anh, Hà Nội), xã Hòa Bình (huyện Thường Tín, Hà Nội), thành phố Chí Linh (tỉnh Hải Dương) và những đóng góp của Thượng thư, Đông các Đại học sĩ Đỗ Nhuận đối với quê hương, đất nước. Phát biểu tại Hội thảo, GS.TSKH Lưu Trần Tiêu đã khẳng định: Thượng thư, Đông các Đại học sĩ Đỗ Nhuận là danh nhân văn hóa tiêu biểu, có những đóng góp to lớn không chỉ đối với sự nghiệp di sản mà còn đối với lịch sử của dân tộc.
TS. Bùi Thị Thu Phương