Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Đợt nghiên cứu được tiến hành từ ngày 26/3/2022 đến ngày 13/5/2022, mở 2 hố khai quật và một hố thám sát tại hai vị trí, đó là khai quật cắt tường thành Ngoại phía bắc và khai quật nghiên cứu khu vực bên ngoài tường thành Ngoại phía tây giáp với bờ sông Dâu.

 

 

  

Kết quả khai quật tường thành Ngoại phía Bắc:

- Lớp sâu nhất sát sinh thổ là mặt bằng cư trú với các hoạt động sinh hoạt, đào rãnh, niên đại vào khoảng thế kỷ 2- 4 sau Công nguyên. Dấu vết cư trú cũng đã được ghi nhận trong đợt cắt thành Ngoại phía nam, năm 1969 - 1970 của Viện Khảo cổ học.

- Rãnh xuất lộ trong hố đào đã được TS.Nishimura ghi nhận trong đợt nghiên cứu năm 2001 ở vị trí Lũng Khê 4 (LK4) và ông cho rằng rãnh được tạo để định hướng cho việc đắp tường thành. Tuy nhiên, trong hố đào lần này, sau khi xem xét kỹ về diễn biến địa tầng, chúng tôi cho rằng rãnh được đào xuống sinh thổ từ lớp cư trú, dưới đáy rãnh chứa một lớp tro than từ các hoạt động sinh hoạt trôi xuống. Hướng phát triển của rãnh trong hố đào có xu hướng chếch về phía tây nam vào trong lòng thành. Có thể, rãnh được đào phục vụ cho hoạt động, sản xuất của cư dân ở đây. 

 

Theo dõi diễn biến địa tầng, di vật trong lát cắt tường thành Ngoại phía bắc chúng tôi sơ bộ chia các giai đoạn đắp như sau:

Thời kỳ 2: thế kỷ 7 - 9 (thời Tùy - Đường), tường thành chỉ được gia cố sửa chữa thêm ở phía sườn giáp ngoại hào, trong lớp đắp gia cố nhiều vật liệu thời Tùy Đường.

Thời kỳ 3: thế kỷ 11 - 14 (thời Lý Trần) tường thành được tu bổ và đắp cao lên, các lớp đắp thời kỳ này tìm thấy trong hố thám sát T12. Lớp đắp này đã được ghi nhận trong đợt nghiên cứu năm 1970 và 1986 của Viện Khảo cổ học.

Kết quả khai quật khu vực bên ngoài thành Ngoại phía Tây

Ở ½ hố về phía đông là dấu tích của gia cố chân thành ngoại phía tây, được đắp vào khoảng thời Nam Triều (thế kỷ 5-6). Lớp trên được đắp vào thời Tùy Đường (thế 7-9) và sau đó vào thời Lý - Trần có thể được đắp thêm (bằng chứng phát hiện các đồng tiền thời Tống có niên đại thế kỷ 11-12). 

 

- Di tích lò: trong hố đào tìm thấy 2 phế tích lò, được định danh là lò số 1 và lò số 2.

- Lò số 1: xuất lộ một phần trong hố khai quật, sát vách phía tây,chiều dài thấy được 3,4m, chiều rộng 2,6m, phần còn lại tịnh tiến ra hướng tây phía trục đường liên thôn. Lò có thể có hình chữ nhật, hướng cửa phía đông bắc, thành lò được đắp bằng đất ở bên hồi và phía hậu lò, dày khoảng 13cm. Cấu trúc lò gồm khoang sấy chính, khoang sấy phụ và cửa đốt lò. Khoang sấy phụ được tạo ở bên đầu hồi lò, dọc khoang đắp nổi cầu chạy dọc, khoang này có cửa đốt riêng. Khoang đốt chính, nền đắp tạo dốc cao lên từ cửa đốt đến hậu lò, có 4 cầu xây bằng gạch bìa, tương ứng với 4 cầu là 3 rãnh dẫn lửa. Khoang đốt được xây bằng gạch, dạng phễu thu nhỏ dần ra phía cửa, trong khoang đốt tìm thấy dấu vết tro than của gỗ và tre. Hiện tại, đã xác được hai khoang nung chính. Sau khi xử lý trong lò, thu được các phế phẩm của lò là nung gạch, ngói bước đầu xác định niên đại của lò vào khoảng cuối thế kỷ 18 đầu thế kỷ 19.

 

- Lò số 2 nằm cách lò số 1 khoảng 0,6m. Vỏ lò đắp bằng đất, cháy đỏ, cứng. cửa lò tạo thuôn quay về hướng tây bắc, khoang đốt tạo hình trụ tròn, đáy dốc về phía cửa. Nửa thân trên hơi loe tròn, đường kính đo được khoảng 1,5m, chiều cao còn lại từ đáy lò 1,2m, vỏ lò dày khoảng 0,2m. Cửa lò rộng 0.9m, cao 0,6m tạo hình bầu dục nằm. Trên miệng lò ở hai bên và phía sau bám một lớp dày dạng thủy tinh màu xanh xám, lẫn với bột trắng giống như vôi. Khi xử lý trong lòng của lò, ken dày một lớp ngói giống với ngói tìm thấy trong lò số 1, tuy nhiên cũng như lò số 1, lò số 2 cũng có hiện tượng bị đào phá khoét vào trong lòng, lẫn các vật hiện vật của thời hiện đại. Tro than xuất hiện một lớp mỏng phía cửa lò và sát đáy lò, không thấy sản phẩm của lò. Hình dáng và cấu trúc gần giống với lò tìm thấy bên bờ sông Ngọc của Lam Kinh - Thanh Hóa năm 2001. Lò ở Lam Kinh được xác định là lò nung vôi có niên đại thế kỷ 18. Hiện tại chúng tôi chưa xác định được lò dùng để nung sản phẩm gì, các mẫu thủy tinh hóa sẽ được phân tích để xác định công dụng của lò.

 

 

Một vài nhận xét

- Tường thành Ngoại phía bắc được đắp trên mặt bằng cư trú, kỹ thuật đắp đơn giản theo cách đắp của người bản địa, khác hẳn với cách đắp trình tường của các di tích thành cùng thời kỳ ở Trung Quốc. Các lớp đắp không bằng phẳng, đất đắp lấy chủ yếu trong lớp cư trú của thành, lẫn nhiều mảnh gạch ngói, mảnh đồ dùng sinh hoạt, tro than, bên cạnh đó xen lẫn một ít lớp đất màu nâu sẫm lấy ở lớp đất gần sinh thổ.

- Qua kết quả 2 đợt khai quật tường thành ngoại (2019, 2022), nghiên cứu liệu của các đợt khai quật những năm 1970, 1986, 2001, chúng tôi cho rằng, tường thành ngoại Luy Lâu được bắt đầu xây dựng vào khoảng cuối thời Lục Triều (thế kỷ 5 - 6) và liên tục được tu bổ đắp thêm vào thời Tùy - Đường (thế kỷ 7 - 9) và đến thời Lý - Trần (thế kỷ 11 - 14). Trong các lớp đất đắp thành lẫn nhiều đồng tiền Ngũ Thù cho thấy đây có thể liên quan đến lễ nghi trong quá trình đắp tường thành.

- Đây là lần đầu tiên tại thành cổ Luy Lâu phát hiện được lò nung gạch ngói có niên đại khoảng cuối thế kỷ 18 đầu thế kỷ 19 trong khu vực gần chùa Phi Tướng. Việc phát hiện lò trong khu vực các di tích tôn giáo đã được Bảo tàng Lịch sử quốc gia tìm thấy như ở miếu Đồng Cổ (Từ Liêm, Hà Nội), Lam Kinh Thanh Hóa, là lò nung vật liệu xây dựng (gạch ngói), nung vôi có niên đại thế kỷ 18. Phải chăng, đây là các lò nung vật xây dựng liệu phục vụ cho các đợt trùng tu sửa chữa lớn của di tích? Vấn đề này sẽ tiếp tục nghiên cứu thêm.

            Lê Văn Chiến - Đinh Huyền