Trong những năm qua, các chương trình giáo dục truyền thống lịch sử cho thế hệ trẻ, đặc biệt là thế hệ học đường của Bảo tàng Lịch sử quốc gia (BTLSQG) được quan tâm, thực hiện tốt như: tham quan học tập phục vụ ngoại khóa, khai thác, sử dụng tài liệu hiện vật của bảo tàng vào bài học chính khóa; sinh hoạt Câu lạc bộ Em yêu lịch sử, Giờ học lịch sử… đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Trong đó, mô hình Câu lạc bộ Em yêu lịch sử, Giờ học lịch sử trở thành “thương hiệu” của BTLSQG, thu hút sự yêu thích của nhiều học sinh, sinh viên và nhóm gia đình. Tham gia chương trình, các em được trải nghiệm, tương tác, trao đổi, thảo luận, rèn luyện các kỹ năng kết hợp vận động thể chất và thể hiện tài năng, sự sáng tạo của mình qua các hoạt động học mà chơi, chơi mà học. Trong 3 năm, từ 2017 đến 2019, 1.005 chương trình giáo dục đã được thực hiện với sự tham gia của 44.090 học sinh tại BTLSQG.
Học sinh tham gia Giờ học lịch sử tại hệ thống trưng bày của
Bảo tàng Lịch sử quốc gia
Tuy nhiên, dưới tác động mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghệ lần thứ 4 (4.0), Bảo tàng đã chủ động ứng dụng công nghệ hiện đại vào một số hoạt động. Từ năm 2019, khi chưa có dịch Covid-19, Bảo tàng đã phối hợp với Công ty Microsoft Vietnam LLC (FPT) nghiên cứu, xây dựng chương trình học Lịch sử online và đã tiến hành học thử nghiệm vào tháng 5/2019 cho học sinh THCS (Trường Vinschool). Đầu năm 2020, dịch bệnh bùng phát, để đảm bảo hoạt động này được duy trì liên tục cũng như phòng, chống lây lan của dịch bệnh, Bảo tàng đã từng bước chuyển hướng hoạt động các chương trình giáo dục sang hình thức học online thông qua ứng dụng Zoom. Với hình thức này, cho dù ở đâu, các em chỉ cần trang bị máy tính hoặc điện thoại thông minh có kết nối internet là có thể tham gia lớp học.
Trên cơ sở các nội dung trưng bày, sưu tập hiện vật, cán bộ giáo dục Bảo tàng đã nghiên cứu, xây dựng nội dung chương trình học lịch sử online phù hợp với từng nhóm học sinh. Đối với học sinh chưa học lịch sử ở nhà trường, chương trình tập trung giới thiệu các nhân vật, sự kiện lịch sử; đối với học sinh đã học lịch sử, chương trình được thiết kế gắn kết với nội dung trong sách giáo khoa. Chương trình học lịch sử online được bắt đầu triển khai từ tháng 7/2020, với 2 nhóm học thử nghiệm cho học sinh Tiểu học và Trung học cơ sở. Các bài giảng được thiết kế hấp dẫn, nội dung truyền tải cô đọng, hình ảnh, phim tư liệu, phim hoạt hình sinh động, kết hợp với phương pháp truyền đạt qua chuyện kể và tổ chức trò chơi bằng câu hỏi, hoạt động tương tác, đã tạo ra sự hứng thú học tập cho các em.
Một buổi học lịch sử online qua ứng dụng Zoom của cô Nguyễn Hà và các bạn học sinh
Học lịch sử kết hợp với xem phim hoạt hình gắn với nội dung bài học khiến các học sinh rất hứng thú
Sự hấp dẫn, bổ ích mà mỗi chương trình học lịch sử online của Bảo tàng đem lại đã nhận được sự quan tâm của nhiều nhóm thầy cô giáo, phụ huynh, học sinh. Nhiều phụ huynh quan tâm đã tham gia học cùng con, biết thêm nhiều kiến thức thú vị, rất ủng hộ chương trình và mong muốn con được tiếp tục tham gia các khoá học tiếp theo. Đặc biệt, có 02 học sinh người Việt sống tại Mỹ, cũng tìm hiểu và tham gia chương trình.
Đánh giá về chương trình học lịch sử online của Bảo tàng Lịch sử quốc gia, cô Tô Thanh Thủy, giáo viên Trường Tiểu học Thái Thịnh cho biết: “Chương trình học online là ý tưởng rất hay, mang ý nghĩa đóng góp cho cộng đồng rất cao. Nội dung được thiết kế công phu, hình ảnh đẹp, tạo hứng thú cho học sinh. Kiến thức chọn lọc, phù hợp với lứa tuổi nên các con hào hứng học tập và ghi nhớ một cách nhẹ nhàng, không nặng nề, gò bó. Cán bộ Bảo tàng có khả năng truyền đạt tốt và cực kì tâm huyết, say sưa nên truyền được tình yêu lịch sử cho các con. Vì vậy, học sinh tích cực học tập, nắm chắc nội dung bài học và có ý thức tự tìm hiểu thêm về lịch sử…”
Bé Nguyễn Thái Hà Minh sống tại bang Maryland, Mỹ trong buổi học lịch sử online của Bảo tàng Lịch sử quốc gia
Một số cảm nhận, đánh giá của thầy cô giáo và phụ huynh học sinh
Chia sẻ về chương trình dạy lịch sử online, chị Nguyễn Hà - cán bộ Phòng Giáo dục Công chúng, người trực tiếp thực hiện xây dựng nội dung và dạy lịch sử online cho biết: “Với đặc thù học online không giống như học tại Bảo tàng, bởi học tại Bảo tàng là học sinh được học bằng phương pháp trực quan sinh động, có không gian di chuyển, được tận mắt chiêm ngưỡng hiện vật thật, tham khảo tài liệu khoa học bổ trợ hay tham gia trò chơi trí tuệ, được vận động qua hoạt động thể chất rất vui nhộn... Trong khi đó, học online lại gặp những hạn chế là không có sự tương tác, trải nghiệm thực tế, cảm xúc lịch sử, không gian vui chơi, môi trường chia sẻ và giao tiếp xã hội…”. Hơn nữa, việc xây dựng các nội dung cho chương trình dạy online đảm bảo sự hấp dẫn gặp không ít những khó khăn như: việc nghiên cứu, khai thác tư liệu để xây dựng nội dung chương trình học cần đầu tư nhiều thời gian, chất xám; thiếu cán bộ vừa am hiểu chuyên môn vừa am hiểu công nghệ, kỹ thuật. Cùng với đó là những khó khăn về nền tảng mạng internet yếu; công cụ, thiết bị công nghệ hỗ trợ; kinh phí đầu tư cho xây dựng những nội dung nghe nhìn, ứng dụng công nghệ ... ”. Mặc dù còn nhiều khó khăn trong giai đoạn đầu triển khai thực hiện nhưng với sự tâm huyết, nỗ lực tìm tòi, nghiên cứu cùng với kinh nghiệm tích lũy của các cán bộ giáo dục từ chương trình học thử nghiệm trước đó, bước đầu, Bảo tàng đã xây dựng được nội dung, hình thức học phù hợp cho từng nhóm học sinh. Tính đến cuối tháng 8/2020, Bảo tàng đã tổ chức được 40 buổi cho khoảng 800 lượt học sinh (khoảng 15 - 20 học sinh/buổi). Các lớp học diễn ra liên tục vào buổi tối trong tuần, số lượng người đăng ký học lịch sử online qua ứng dụng Zoom ngày càng tăng.
Học lịch sử online có ưu điểm là thông tin, tài liệu, hình ảnh phong phú giúp học sinh chủ động sắp xếp thời gian, tiết kiệm thời gian chi phí đi lại… do đó, đây đang là hướng hoạt động phù hợp trong thời đại công nghệ, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh như hiện nay. Hơn nữa, phương thức học online không chỉ tạo ra sân chơi vui học bổ ích cho các em học sinh trong những ngày nghỉ dịch mà còn mở ra cơ hội tương tác với nhiều đối tượng khách tham quan, góp phần quan trọng trong việc quảng bá, giới thiệu các di sản văn hóa của dân tộc. Đặc biệt, thông qua chương trình giáo dục, Bảo tàng mong muốn khơi dậy ở thế hệ trẻ lòng yêu thích, say mê với lịch sử dân tộc, như chị Nguyễn Hà chia sẻ: “mong muốn thông qua những bài giảng này, các bạn nhỏ thêm tự hào về quê hương, về nơi mình sinh ra, cho dù các bạn đi đâu ở đâu, vẫn nhớ về quê hương, tự hào về dân tộc”./.
Thu Nhuần