Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Một khu đất lịch sử nổi tiếng

Các khu vực đô thị cổ tại Tây Ban Nha từ lâu đã được biết đến là một trong những địa điểm nổi tiếng để ghi dấu những thành tựu lớn nhất của nền văn minh La Mã. Trên khắp đại lục Á - Âu, từ các thành phố Constantine, Titus cho đến Septimus Severus đã được xây dựng cường thịnh như là các chứng tích huy hoàng cho những thành công rực rỡ về văn hóa xã hội và các cuộc chinh phạt chiến tranh của đế chế La Mã cổ đại. Các nghệ thuật gia nổi tiếng của La Mã tại Segovia và Nîmes đã được biết đến như là những chuyên gia xây dựng hạ tầng đầu tiên của thế giới với việc tận dụng độ dốc địa hình để xây dựng các công trình cầu dẫn nước đồ sộ, với các mái vòm gạch vượt khẩu độ lớn để sau này nhân rộng ra toàn khu vực rộng lớn của đế chế, tạo nên một cuộc cách mạng trong xây dựng hạ tầng đô thị thời kỳ cổ đại.

 

Chi tiết hình khối và mặt đứng chính công trình

 

Kiến trúc mặt bên và lối vào chính

Khu đất Emerita Augusta được biết tới là một không gian tái định cư cho những người lính xuất ngũ từ cuộc chiến La Mã ở Cantabrian năm 25 trước Công nguyên tức thành phố Mérida, Tây Ban Nha hiện nay. Khu vực được chính Hoàng đế La Mã lúc này là Augustus Caesar đã ra lệnh cho việc tạo ra các khu vực tái định cư mới tại các vùng thuộc địa hiện nằm trong tình trạng đổ nát sau sự sụp đổ của Rome.

Thông qua các cuộc nghiên cứu khai quật khảo cổ học, những phát hiện khảo cổ đã tiết lộ một kho báu quốc gia vĩ đại. Toàn bộ khu vực xây dựng bảo tàng nằm trên đống đổ nát là một phần lịch sử và văn hóa quan trọng của những gì đế chế La Mã hùng vĩ đã xây dựng. Trên thực tế, Nhà hát cổ La Mã Mérida - một trong những nhà hát La Mã tráng lệ nhất còn sót lại - đã được khai quật gần như nguyên vẹn tối đa.

 

Khu nhà hát cổ được khai quật ngay trong khuôn viên bảo tàng

Năm 1979, Kts nổi tiếng Rafael Moneo là giáo sư sáng tác tại Trường Kiến trúc Barcelona đã được giao nhiệm vụ với dự án phát triển Bảo tàng Quốc gia về Nghệ thuật La Mã. Bản thân Kts Moneo, một người Tây Ban Nha bản địa, lúc đó đang tận hưởng sự nổi tiếng rực rỡ sau khi hoàn thành 02 công trình lớn tại Tây Ban Nha là Tòa thị chính Logroño và tòa nhà Bankinter ở Madrid, là một lựa chọn rõ ràng cho dự án, mở ra cho sự phô trương tuyệt vời vào năm 1986.

Yêu cầu hàng đầu trong thiết kế bảo tàng mới được đặt ra chính là bảo tồn tối đa các di chỉ khảo cổ và tàn tích của khu định cư cổ Emerita Augusta trong một kiến trúc có sự kết nối giữa nhiều chức năng hiện đại như không gian bảo tàng với không gian nhà hát. Công trình bảo tàng mới được xây dựng cũng sẽ là sự thay thế một cách hoàn hảo cho một phần công trình bảo tàng cũ đã hết niên hạn bởi từng được xây dựng từ những năm 1838.

Cho đến nay, bảo tàng là nơi trưng bày rất nhiều các bộ sưu tập gồm gần 200.000 hiện vật  tượng điêu khắc, đồ kim loại, chiến cụ, đồ gốm đất nung tiêu biểu cho nền văn minh Lã Mã cổ đại. Các chuyên gia đánh giá đây là các bộ sưu tập độc đáo của nền văn minh La Mã cổ đại khó tìm thấy ở bất kỳ bảo tàng quốc gia nào khác trên thế giới.

 

Khu trưng bày các hiện vật đồ hoàng gia

 

Khu trưng bày tượng và đồ dùng bằng đồng

 

Tượng đồng trưng bày tại công trình

 

Tượng điêu khắc đá trắng trưng bày tại bảo tàng

 

Tượng trưng bày tại khu vực trung tâm

 

Hiện vật đồ gốm đát nung trưng bày tại bảo tàng

Một kiến trúc bảo tàng bảo tồn, tôn vinh giá trị lịch sử nghệ thuật của nền văn minh La Mã

Giống như hầu hết các công trình do Kts Moneo thiết kế, Bảo tàng Quốc gia về Nghệ thuật La Mã hầu như không giống với bất cứ công trình bảo tàng nào từng hiện diện trước đây. Tuy nhiên, thiết kế theo mô hình tổ chức không gian trực giao được xem là tính đặc trưng với trọng tâm là các vật liệu thô mộc và xuất hiện một cách ngẫu hứng nhất trong các không gian nội và ngoại thất. Kiến trúc sư đã chủ động sử dụng một kết cấu có chủ đích của vòm và ánh sáng, kết cấu, hình thức.  Với công trình này, nhiều chuyên gia kiến trúc - nghệ thuật đã nhận xét Rafael Moneo đã mang đến một nét hiện đại cho cấu trúc cổ xưa trong Bảo tàng Quốc gia về Nghệ thuật La Mã đầy ngoạn mục của Mérida.

 

Ánh sáng chiếu trong không gian nội thất

 

Thiết kế sử dụng các giải pháp chiếu sáng trưng bày nhân tạo hiện đại

Các cung đường cao vút của các vòm đơn giản, hình bán nguyệt hợp nhất lịch sử và thiết kế đương đại, tạo ra một điểm nổi bật nhưng tương phản sống động với cửa lối vào. Công năng bảo tàng bên cạnh các không gian trưng bày cũng được thiết kế tổ chức đồng bộ các không gian khán phòng - chiếu phim trong nhà, các không gian dịch vụ phụ trợ hành chính bao gồm cả các khu bán hàng lưu niệm, giải lao cafe.

 

Phòng chiếu phim đa năng ngay trong không gian công trình

 

Hành lang đóng vai trò không gian trưng bày phụ trên tầng 2

Khối công trình chính được thiết kế theo một cách khác bởi hình ảnh mang tính biểu tượng của sự vô chủ. Các vòm cấu trúc vòm khổng lồ đỡ các lớp mái nhẹ, bằng thủy tinh, tạo ra một điều kiện bên trong hoàn toàn tiếp xúc với thế giới bên ngoài, như thể thời gian đã dần mòn qua lớp vỏ bảo vệ của kiến ​​trúc. Kết quả là, không gian bị gánh nặng bởi không có sự nặng nề ngột ngạt của một mái nhà truyền thống và mang đến những trải nghiệm nhập vai chân thực cho khách tham quan trong khu khảo cổ.

 

Chi tiết các cánh vòm gạch trong không gian trưng bày trung tâm

 

Ánh sáng phản chiếu theo các lớp tạo nên sự ấn tượng

Công trình bảo tàng được xây dựng mới có vị trí nằm bên phải đối diện với di chỉ khảo cổ nhà hát ngoài trời Medina. Có cấu trúc trải dài theo một trục dọc tạo thành các lớp từ ngoài vào trong, công trình được khớp nối theo chuỗi bởi các vòm làm từ gạch La Mã cao vút. Một không gian trung tâm được thiết kế quy hoạch đóng vai trò như một khu trưng bày mở đi kèm với các không gian triển lãm thành phần ở hai bên cánh, đồng thời các không gian triển lãm tầng trên thay thế các ban công dọc theo một gian giữa trung tâm mở, khuếch đại.

 

Mặt đứng công trình với gạch nung và các cửa sáng trên cao

 

Hành lang các không gian trưng bày tại các cánh bên

Chính phần không gian trung tâm này của tòa nhà là kiểu thiết kế hiện đại nhưng kế thừa mang phong cách tổ chức mặt bằng Basilica huyền thoại của kiến trúc Lã Mã. Ánh sáng tự nhiên đổ vào từ các giếng trời trên vòm mỏng và lấp đầy không gian bằng một mầu nắng ấm áp. Chính giải pháp tổ chức các giếng trời tích hợp trên các vòm gạch mỏng đã tạo nên các hiệu ứng chiếu sáng nội thất kỳ ảo trên. Các vòm được lấy cảm hứng từ các vòm gạch trong Nhà hát La Mã cũ - một nguồn cảm hứng quan trọng cho bảo tàng mới.

 

Chi tiết không gian trưng bày trung tâm

 

Hệ thống giếng trời lấy sáng cho không gian nội thất

 

Không gian trưng bày tại các cánh tầng 1

 

Phù điêu trưng bày tại bảo tàng

Bên dưới mặt đất, các phần không gian khảo cổ lộ thiên vẫn được bảo tồn nguyên trạng. Cấu trúc công trình chính với tầng 1 để trống đóng một không gian mái che phía trên để giới thiệu cho du khách các khu trưng bày di chỉ khảo cổ bị chôn vùi khiến khách tham quan có cảm giác như một căn hầm thời La Mã của thành phố. Sự tích hợp này cho phép bảo tàng bảo tồn địa điểm khảo cổ cũ đồng thời phục vụ cho các nhu cầu sử dụng trưng bày và dịch vụ mới trong khi tái tạo một cách tự nhiên kiến ​​trúc của nó.

 

Không gian trưng bày khảo cổ tại tầng hầm

 

Dấu tích khảo cổ trụ đá được trưng bày tại tầng hầm

Việc sử dụng vật liệu đánh dấu phần quan trọng nhất của dự án. Mỗi một vật liệu xây dựng và ốp lát đều được chế tạo để phù hợp với nhu cầu của cả bối cảnh và không gian, mang đến tính nhận diện cao cho cả không gian trong và ngoài nhà. Gạch mỏng, dài gần như hoàn hảo về sự đồng đều và hoàn hảo phù hợp với không gian chính. Tường, cột và vòm tuy được làm bằng cùng một chất liệu, nhưng mỗi cấu kiện đều sở hữu một vẻ ngoài khác xa với sự đơn điệu; các điều chỉnh khác nhau bằng ngôn ngữ của màu vàng và màu đỏ vẽ các bức tường thành các cụm màu sắc, được chiếu sáng bởi ánh sáng trên cao đầy kịch tính, ở mọi góc nhìn đều tạo nên các bố cục trưng bày rất ấn tượng.

 

Các vật liệu hiện đại kết hợp với vật liệu truyền thống trong không gian nội thất

Giải pháp tổ chức tối đa chiếu sáng tự nhiên với các cửa lấy sáng trên cao đầy kịch tính để tạo ra một bảo tàng với các không gian trưng bày ấn tượng và đầy sức sống, xứng đáng là nơi trưng bày các tác phẩm nghệ thuật bậc thầy. Đối với Kts Moneo, có lẽ chính sự kiểm soát cẩn thận và có chủ ý này trong thiết kế ánh sáng công trình đã khiến công trình bảo tàng trở nên đặc trưng.

 

Các dải lấy sáng bằng vật liệu nhẹ bố trí thay thế cho mái lợp truyền thống tạo nên các hiệu ứng ấn tượng cho không gian trưng bày trung tâm

 

Không gian hành lang đậm chất truyền thống lịch sử

Trong kết cấu ấn tượng của công trình,  Kts Moneo đã tạo nên những kịch tính trang trí  - giữa các yếu tố lịch sử và hiện đại bằng cách tự do mượn các họa tiết cổ xưa và chiêm ngưỡng chúng theo cách đầy tôn trọng ngưỡng mộ nhưng phá cách. Cụ thể, trong khí các vòm ba dải là những ám chỉ đến công trình gạch của nhà hát La Mã để nhấn mạnh sự hoài niệm thì các viên gạch được xếp đặt chính xác, nhịp nhàng và quy mô  để gợi lên cảm giác tinh tế chỉ có thể hiểu được trong một dự án hiện đại, đặc biệt là khi phối hợp với lan can sắt bóng mượt và tấm bê tông nổi của các tầng trên. Hình thức và vật liệu không thuộc về hiện tại cũng như lịch sử, cho phép thiết kế thu hẹp khoảng cách giữa quá khứ và hiện tại theo cách phù hợp nhất của một bảo tàng khảo cổ học thời hiện đại.

 

Chi tiết tượng trang trí trên của vòm lối vào chính

 

Cấu trúc ban công sắt kết nối không gian trưng bày trung tâm

với các cánh ở tầng trên

Với thiết kế của mình, Kts Moneo đã khéo léo cân bằng được sự giao thoa giữa hiện đại và cổ đại tồn tại ở cả cấp độ khái niệm cao về tổ chức không gian, trong đó bố trí cân bằng  các không gian triển lãm với các không gian khảo cổ học đầy “ma mị”.

 

Tranh tường trang trí ở các vị trí đặc biệt mang đến những góc nhìn ngoạn mục cho khách tham quan

Không những thế, thiết kế vẫn bảo tồn gần như hoàn toàn các đoạn đường cổ được xây dựng trong khu đất, lởm chởm giữa trung tâm bảo tàng, phá vỡ tính trực giao được thiết kế đã được phát lộ qua các cuộc khai quật khảo cổ như thể để khẳng định tính xác thực không thể khắc phục và sự hiện diện không thể di chuyển của nó trước nền văn minh hiện đại. Một đường hầm dưới lòng đất tiếp tục thu hút du khách với các địa danh vĩ đại nhất của Emerita Augusta, đưa họ trực tiếp vào nhà hát La Mã và nhà hát vòng tròn trên đường phố. Đây là những yếu tố của một thiết kế được điều khiển hoàn toàn bởi các điều kiện duy nhất của hiện trạng khu đất, thể hiện cam kết cố tình có chủ đích ưu tiên chương trình và tính toàn vẹn theo chủ đề đặt ra ban đầu.

 

Chi tiết đường gạch cổ thời kỳ La Mã được bảo tồn trong khuôn viên công trình

Trong bối cảnh kiến trúc bảo tàng hiện đại luôn bị xa rời thiếu kết nối với các hiện vật và chủ đề trưng bày thì thiết kế bảo tàng quốc gia về nghệ thuật La Mã được xem là một ví dụ tiêu biểu về sự tôn trọng tối đa mục đích giới thiệu bảo tồn và tôn vinh lịch sử văn hóa nghệ thuật bản địa.

Nguyễn Thị Hải Vân