Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Di tích khảo cổ học Rạch Núi (còn gọi là gò Núi Đất) là một gò đất rộng khoảng 1 hecta, đường kính trung bình khoảng 100m, cao hơn 6m so với mặt đất tự nhiên, xung quanh có rạch bao bọc. Trên mặt gò có nhiều cây cổ thụ, bao quanh gò là Rạch Núi - một con rạch nhỏ là nhánh của sông Cần Giuộc (sông Rạch Cát). Do địa thế cao giữa khu vực đồng bằng nên còn được gọi là gò Núi Đất (hay Thổ Sơn). Di tích Rạch Núi được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ VHTTDL) công nhận di tích lịch sử - văn hóa quốc gia ngày 11-6-1999.

Cách đây 34 năm, Sở Văn hóa - Thông tin Long An đã phối hợp với Viện Khoa học Xã hội tại TP. Hồ Chí Minh khai quật di tích Rạch Núi lần thứ nhất. Cuộc khai quật khảo cổ vào năm 1978 đã thu được nhiều hiện vật có giá trị cho việc nghiên cứu đặc điểm - tính chất xã hội cổ trên vùng đất phía Nam lưu vực sông Đồng Nai như: những công cụ bằng đá, bằng xương, các loại đồ dùng bằng đất nung, đồ gốm (có đến hàng vạn mảnh). Nhóm hiện vật đặc trưng nhất ở đây là bộ sưu tập công cụ có vai làm bằng yếm rùa lần đầu tiên được phát hiện ở nước ta. Ngoài ra, cuộc khai quật còn phát hiện di cốt nhiều loại động vật sống trên cạn như: khỉ, vọc, chó, mèo, báo, chồn, heo rừng, heo nhà, chó nhà; các loài động vật sống trong nước mặn và nước lợ: cá, sò, ốc, chem chép, rùa, cua biển. Trong tầng văn hóa của di tích còn có nhiều lớp than tro, màu sắc khác nhau nằm xen kẽ, thể hiện rằng đây là những bếp lửa thời tiền sử. Mặc dù cuộc khai quật di tích Rạch Núi lần đầu chỉ được thực hiện trên quy mô 60m2, nhưng các nhà khoa học đã xác định được đây là di tích thời đại "hậu kỳ đá mới - sơ kỳ đồng” với tầng văn hóa dày tới 5m, có tính chất liên tục, không gián đoạn.

Tháng 1-2003, cuộc khai quật di tích Rạch Núi lần thứ hai đã được Bảo tàng Long An cùng Bảo tàng Lịch sử Việt Nam phối hợp thực hiện trên tổng diện tích 76m2, gồm 2 hố, độ sâu khai quật từ 4,3m đến 5,7m với nhiều lớp đất có màu sắc (nâu, nâu đỏ, vàng, xám vàng, xám xanh, xám trắng). Vậy là sau 25 năm kể từ cuộc khai quật lần đầu, dưới những lớp đất, các nhà khoa học lại khám phá thêm được những di vật mới như: rìu vai, vòng tay bằng yếm rùa, đồ trang sức bằng vỏ sò, ốc; nhiều công cụ chế tác đá như hòn ghè, bàn mài, hàng vạn mảnh gốm cổ, trong đó có những mẫu gốm thể hiện mối quan hệ với gốm ở các di tích tiền sử thuộc khu vực đất xám trên phù sa cổ An Sơn, Lộc Giang (Đức Hòa).

Qua hai lần khai quật, các nhà khoa học bước đầu đưa ra nhận định rằng: di tích khảo cổ học Rạch Núi có thể đã được khởi dựng cách nay khoảng 3.000 năm. Từ những di vật, tư liệu thu thập được, những bí ẩn về cuộc sống của cư dân cổ xưa ở khu vực sông Đồng Nai cũng từ từ được hé mở... Ngoài những di chỉ khảo cổ, nơi đây còn có hai địa điểm có ý nghĩa lịch sử, đó là: Ngôi mộ của Quan thần đại phu chính trị thời Kiến Hưng Quốc (đời nhà Lê) Nguyễn Văn Mỹ. Ngôi mộ tọa lạc ở phía Đông Nam chân gò Rạch Núi, đang được bảo tồn nguyên trạng. Di tích thứ 2 là chùa Linh Sơn (Chùa Núi), tọa lạc ngay trên đỉnh gò. Trải qua thời gian, Chùa Núi đã được trùng tu nhiều lần, nhưng vẫn lưu giữ những yếu tố kiến trúc cổ truyền và hệ thống đồ thờ tự quý hiếm với trên 100 pho tượng. Trong suốt thời kỳ kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, Chùa Núi còn là nơi cán bộ cách mạng ở địa phương dùng làm cơ sở hoạt động.

Theo Quyết định số 549/QĐ-BVHTTDL, Viện Phát triển Bền vững vùng Nam Bộ sẽ phối hợp với Sở VHTTDL tỉnh Long An tiến hành khai quật di chỉ Rạch Núi từ ngày 1- 3 đến 15-4-2012, với diện tích 100m2. Trong thời gian khai quật, các cơ quan được cấp giấy phép có trách nhiệm tuyên truyền cho nhân dân về việc bảo vệ di sản văn hóa ở địa phương. Những hiện vật thu thập trong quá trình thăm dò, khai quật được giao cho Sở VHTTDL tỉnh Long An giữ gìn, bảo quản và sau khi kết thúc đợt khai quật, chậm nhất trong vòng 3 tháng, Viện Phát triển Bền vững vùng Nam Bộ và Sở VHTTDL tỉnh Long An phải có báo cáo sơ bộ, sau 1 năm phải có báo cáo khoa học gửi về (Cục Di sản văn hóa) Bộ VHTTDL.

TỐNG VĂN VIỆT