Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Bảo tàng cần sử dụng phương tiện truyền thông (mạng) xã hội để tự quảng bá như thế nào?

Tương tự như cách thức các đơn vị thương mại tìm cách đưa sản phẩm của mìnhđến với người sử dụng thông qua mạng xã hội, bảo tàng cũng có thể tận dụng thế mạnh của ứng dụng này để đưa thông tin về các hoạt động của bảo tàng đến với công chúng tiềm năng một cách nhanh chóng và tin cậy nhất. Đồng thời, sức mạnh lan toảcủa mạng xã hội thông qua các chia sẻ của cá nhân tham gia mạng xã hội sẽ giúp thông tin về hoạt động của bảo tàng được chuyển tải tới công chúng một cách liên tục, không hạn chế về thời gian, không gian. Tuy nhiên, muốn nội dung thông tin giới thiệu về hoạt động của bảo tàng được lan tỏanhanh, đạt hiệu quả mong muốn, các bảo tàng cần có kế hoạch tốt để công bố các thông tin, thông điệp của mình tới đối tượng sử dụng mạng xã hội đúng thời điểm thông tin được tiếp cận nhiều nhất. Đồng thời, bảo tàng cũng cần có chiến lược dài hạn để xây dựng những nội dung hấp dẫn, phù hợp và đáng tin cậy để giới thiệu trên mạng xã hội.

Bảo tàng Khoa học Nagoya, Nhật Bản với nhiều ứng dụng công nghệ kết nối khách tham quan với trưng bày.

Các bảo tàng lớn, lâu đời và có uy tín trên thế giới luôn có các chương trình riêng cho hội viên của bảo tàng. Những mạng lưới hội viên này không chỉ là các hội viên thường xuyên đến thăm bảo tàng, mà còn có các hội viên với khoảng cách địa lý xa, khó có thể đến thăm trưng bày của bảo tàng. Mạng lưới này (đôi khi phải đóng phí) chia sẻ các hoạt động của bảo tàng, giới thiệu các trưng bày số, cho phép các thành viên tham gia các cuộc thuyết trình chuyên đề thông qua những hình thức kết nối số. Ví dụ, Bảo tàng Victoria and Albert, Vương quốc Anh thu hút nhiều hội viên thường xuyên của bảo tàng trên khắp thế giới, trong đó, một số lượng lớn thành viên từ Trung Đông, là những thương nhân giàu có, ham hiểu biết về nghệ thuật. Một ví dụ khác là trang facebook của Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan, New York, Hoa Kỳ⁴. Trang này có hơn 1,2 triệu người theo dõi (tính đến tháng 12/2014), với các thông điệp được đăng tải hàng ngày và nhiều bài trong số đó được hàng trăm người chia sẻ về trang cá nhân của mình.

Trang facebook của Bảo tàng Nghệthuật Metropolitan, New York, Hoa Kỳ.

Như vậy, mỗi thông điệp Bảo tàng đăng tải lên mạng sẽ có hàng triệu người xem, cùng với hàng trăm tới hàng nghìn người bạn của các thành viên cùng được xem khi họ chia sẻ. Đồng thời với việc đọc, xem thông tin về các hiện vật mà Bảo tàng giới thiệu, công chúng còn được bình luận, trao đổi trực tiếp với nhau và với bảo tàng trên các trang mạng xã hội.

Tiếp nhận những trao đổi, ý kiến cá nhân của người dùng mạng xã hội về các chủ đề, nội dung, hiện vật mà bảo tàng giới thiệu cũng có thể là một phương pháp đánh giá sự quan tâm của công chúng đối với nội dung trưng bày mà bảo tàng dự kiến nghiên cứu, xây dựng trong tương lai. Nếu các bảo tàng có chiến lược rõ ràng, lâu dài và với những tiêu chí đánh giá hợp lý, những ý kiến phản hồi từ công chúng sẽ được nhìn nhận một cách sâu sắc, cẩn trọng. Từ những kết quả đánh giá, tổng hợp bảo tàng sẽ có cơ sở để xác định được ý tưởng cho một cuộc trưng bày hiệu quả và hấp dẫn công chúng trong tương lai.

Truyền thông sử dụng mạng xã hội còn là một phương thức hữu ích, thuận tiện và hạn chế tối đa chi phí để các bảo tàng nhắn gửi thông điệp qua các trưng bày, triển lãm, hoạt động giáo dục đến với công chúng. Truyền thông sử dụng mạng xã hội còn cung cấp cơ hội để công chúng tham gia thảo luận hai chiều về các thông điệp được nhắn gửi, đồng thời, cũng giúp bảo tàng tiếp nhận thông điệp từ phía công chúng. Đây cũng là xu hướng mà các bảo tàng hiện đại đang hướng tới. Hoạt động của bảo tàng không chỉ là các định hướng thông tin một chiều từ phía bảo tàng mà phải tạo cơ hội để cả hai phía cùng tương tác, cùng tìm hiểu về một nội dung mà cả hai bên cùng quan tâm, tạo cơ hội cho công chúng không những tiếp nhận nội dung của các trưng bày mà còn bình luận, chia sẻ hoặc bổ sung những thông tin thêm về trưng bày từ những trải nghiệm cá nhân của mình. Khi đó, bảo tàng không chỉ tìm cách chuyển tải thông điệp của mình đến với khách tham quan, bảo tàng còn thể hiện mong muốn tiếp nhận những thông điệp của khách tham quan đối với bảo tàng, từ đó, sự tin tưởng với các hoạt động của bảo tàng sẽ được tăng lên và bảo tàng sẽ dần là điểm ưu tiên lựa chọn khi công chúng tìm kiếm những địa điểm trải nghiệm, tìm hiểu kiến thức mới và hưởng thụ văn hóa.

Một ứng dụng khác hữu ích khi bảo tàng sử dụng mạng xã hội để chuyển tải thông tin của mình đến với công chúng chính là sự tự chia sẻ, tự hỗ trợ nhau của công chúng khi tìm hiểu về các hoạt động của bảo tàng. Lấy ví dụ từ trang TripAdvisor, một trang mạng cung cấp dịch vụ du lịch với tiện ích mở, cho phép người dùng bình luận, đánh giá các điểm đến hấp dẫn trên phạm vi toàn cầu. Ở trang web tiện ích được thiết kế như một mạng xã hội này, nhiều bảo tàng ở Việt Nam đã được khách tham quan đánh giá là một trong những địa điểm đáng đến ở Việt Nam, mặt khác, nhiều bảo tàng và điểm tham quan du lịch ở Việt Nam cũng bị phê phán vì dịch vụ và nội dung hoạt động kém hấp dẫn. Đồng thời, người dùng cũng chia sẻ kinh nghiệm tham quan các bảo tàng, di tích thế nào cho thuận tiện; bình luận về thái độ của cán bộ của bảo tàng, di tích; phương tiện để đến bảo tàng, di tích và thậm chí cả khách sạn gần địa điểm tham quan hoặc giúp đỡ nhau tìm kiếm các thông tin liên quan khi đến tham quan bảo tàng như về giá vé, giờ mở cửa, sưu tập hấp dẫn nhất của bảo tàng. Khai thác các thông tin trao đổi này sẽ giúp bảo tàng nhận diện được các thế mạnh và điểm yếu của mình để phát huy thế mạnh hay giảm thiểu hạn chế để phục vụ khách tham quan tốt hơn. Sau đó, chính những người dùng trang mạng sẽ theo dõi, bình luận và đánh giá các phản hồi của bảo tàng với những bình luận của mình, những phản hồi tích cực, hữu ích sẽ được người dùng chia sẻ, đánh giá tốt và giới thiệu đến những công chúng khác. Trong số những bảo tàng ở Việt Nam có đánh giá, tiếp thu tốt những ý kiến của khách tham quan qua kênh thông tin của trang TripAdvisor là Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Hàng tháng, Bảo tàng đã tổng hợp, dịch các bình luận của người dùng từ trang TripAdvisor, tổ chức trao đổi, đánh giá và cải thiện các điều kiện phục vụ khách tham quan được đưa ra từ người dùng trang TripAdvisor. Sau đây là một vài bình luận điển hình của người dùng mà Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam tổng hợp từ trang TripAdvisor trong tháng 8 và tháng 9 năm 2014. Bình luận với tiêu đề “Bảo tàng nghệ thuật tuyệt vời”: “Chúng tôi đã đi thăm một số bảo tàng nghệ thuật tuyệt vời nhất thế giới ở Madrid và ở khắp nước Ý. Và, tôi có thể tự tin mà nói rằng, bảo tàng này là một ngạc nhiên thú vị. Chúng tôi không trông đợi điều gì và nghệ thuật ở đây cực chất. Tôi sẽ gợi ý nó với bất cứ ai yêu nghệ thuật”. (Bình luận viết ngày 24/8/2014 trên mục bình luận về Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam của trang TripAdvisor). Bình luận với tiêu đề là “Xứng đáng”: “Tòa nhà cổ, cách bố trí khó hiểu. Chỉ một số phòng có điều hòa. Nhưng bộ sưu tập thì thực sự ấn tượng. Từ hiện vật lịch sử, tới nghệ thuật các dân tộc, hay tranh sơn mài, tới các tác phẩm đương đại, bảo tàng là một sự ngạc nhiên thú vị. Tiếc là các tour ở Việt Nam thường tập trung vào di tích lịch sử, không phải di tích cổ, mà bỏ qua những nỗ lực đương đại của một quốc gia đang phát triển. Gợi ý của tôi là phải tìm thời gian cho viên ngọc này”. (Bình luận viết ngày 21/9/2014 trên mục bình luận về Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam của trang TripAdvisor)⁵.

Trang Tripadvisor của Bảo tàng Mỹ thuật.

Không phải tất cả lời bình luận đều khen ngợi, nhưng nhiều bình luận tích cực chính là những “quảng bá” vô cùng hiệu quả cho hoạt động của bảo tàng. Những đánh giá tích cực này thể hiện sự tin tưởng của công chúng với bảo tàng và họ sẽ tự nguyện giới thiệu về bảo tàng với những người khác, thay vì chính bảo tàng tự giới thiệu về mình. Đồng thời, theo dõi ý kiến của công chúng với các bảo tàng khác cũng chính là cách thức để các bảo tàng tự đánh giá hoạt động của mình, nâng cao chất lượng các sản phẩm văn hóa, dịch vụ văn hóa của bảo tàng, hạn chế phải tiếp nhận những ý kiến, đánh giá không tốt từ công chúng.

Bên cạnh các mạng xã hội, trang web của bảo tàng chính là một kênh thông tin trao đổi giữa bảo tàng và công chúng tham quan rất hiệu quả. Tương tự như mạng xã hội, web 2.0 cung cấp khả năng chia sẻ thông tin không bị hạn chế bởi không gian và thời gian, tạo môi trường riêng biệt và thoải mái cho công chúng thể hiện ý kiến của mình. Muốn khai thác tốt website để hấp dẫn công chúng, các bảo tàng không những phải xây dựng nội dung thông tin hấp dẫn, hình thức thẩm mỹ đẹp, mà còn phải tạo các ứng dụng tiện ích tương tự như ở các mạng xã hội - trao đổi thông tin hai chiều và điều chỉnh lẫn nhau. Hình thức trao đổi hai chiều này trong các hoạt động trưng bày của bảo tàng sẽ gắn kết công chúng với các hoạt động của bảo tàng một cách thân thiện hơn, đáng tin cậy hơn những thông điệp một chiều, độc thoại từ phía bảo tàng.

Website Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam.

Hơn nữa, truyền thông sử dụng mạng xã hội góp phần xây dựng thương hiệu của bảo tàng

Thương hiệu - theo định nghĩa của Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO): là một dấu hiệu hữu hình và vô hình đặc biệt để nhận biết một sản phẩm hàng hoá hay một dịch vụ nào đó được sản xuất hay được cung cấp bởi một cá nhân hay một tổ chức. Như vậy, thương hiệu của bảo tàng có thể coi là giá trị phi vật thể của bảo tàng và với các hoạt động hữu ích của truyền thông (mạng) xã hội như đã nêu ở phần trên, truyền thông (mạng) xã hội là cơ hội giúp lan toả thương hiệu của bảo tàng tới công chúng. Thông qua các chia sẻ hình ảnh, chia sẻ thông tin về bảo tàng, qua việc theo dõi các video nội dung do bảo tàng cập nhật trên mạng xã hội, qua các hoạt động tương tác của chính người dùng mạng xã hội, thương hiệu của bảo tàng dần dần được lan toả, niềm tin của công chúng với các hoạt động của bảo tàng ngày càng được củng cố. Đồng thời, với sự tin tưởng vào hoạt động của bảo tàng, công chúng sẽ đến, trở lại và giới thiệu người khác đến tham quan các trưng bày và tham gia các hoạt động của bảo tàng.

Tuy nhiên, thực tế cũng cho thấy, bất kỳ một tổ chức văn hoá nào nếu không có các hoạt động văn hoá có giá trị thực sự, đối với bảo tàng là các trưng bày hấp dẫn, các sản phẩm giáo dục hữu ích,... mà vẫn đẩy mạnh hoạt động truyền thông, với khả năng tương tác 2 chiều với khách tham quan, thì có thể hoạt động truyền thông đó sẽ đem đến các tác dụng ngược lại cho hoạt động của đơn vị.

Truyền thông sử dụng mạng xã hội không đem lại lợi ích ngay lập tức và thường các bảo tàng không có chiến lược tham gia vào hoạt động truyền thông (mạng) xã hội cũng không ảnh hưởng nhiều đến hoạt động hiện tại của bảo tàng. Tuy nhiên, tại thời điểm đất nước đang có những chiến lược hội nhập quốc tế sâu rộng ở tất cả các lĩnh vực, bảo tàng không tham gia mạnh vào các hoạt động của xã hội, sẽ không những tự làm hạn chế việc sử dụng một kênh hữu ích để tiếp cận công chúng, đặc biệt là công chúng trẻ tuổi mà còn bộc lộ sự hạn chế trong việc cập nhật xu hướng mới về công nghệ thông tin và tụt hậu so với sự phát triển chung của xã hội./.

Nguyễn Hải Ninh (Cục Di sản Văn hóa)

Tài liệu tham khảo:

1- Web 2.0 là thế hệ thứ 2 của web, cung cấp nhiều tùy chọn hơn cho người sử dụng, các thông tin và dữ liệu được cập nhật hàng ngày. Trong đó, người sử dụng có thể tham gia đóng góp, chia sẻ thông tin, làm phong phú cho trang web một cách dễ dàng (Nguồn: web20.vn).

2- Cục Viễn thông, Bộ Thông tin và Truyền thông:

http://vnta.gov.vn/Trang/thongkevienthong.aspx?m=10&y=2014&f=10.

3-Hiệp hội internet Việt Nam: http://via.org.vn/wp-content/uploads/2013/12/VIA-Internet-Day-2013_Bao-cao-Internet_20131.pdf.

4-Trang facebook của Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan:

https://www.facebook.com/metmuseum?fref=ts.

5- Tư liệu Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.