NGUYỄN THỊ BÌNH, Nguyên Phó Chủ tịch nước- Sau 30 năm thực hiện, đường lối Ðổi mới của Ðại hội VI đã đưa đến nhiều thay đổi trong nước ta.
Ðánh giá một cách tổng quát, sau chiến tranh, "Ðổi mới" là một đường lối lớn, đúng, đưa ra kịp thời để đưa đất nước chuyển mình vào giai đoạn mới - giai đoạn xây dựng và phát triển đất nước. Ðường lối đổi mới với những thành tựu quan trọng của nó đã giúp Việt Nam thoát khỏi tình trạng một nước chậm phát triển. Tuy nhiên, Ðảng, Nhà nước và nhiều người nước ngoài đều cho rằng, Việt Nam phát triển còn chậm, chưa bền vững, không tương xứng với tiềm năng của mình, còn tụt xa so với nhiều nước trong khu vực.
Ðó là sự thật, nhưng do nguyên nhân nào? Ðúng là có nguyên nhân khách quan. Công cuộc xây dựng đất nước của chúng ta bắt đầu khi quá trình toàn cầu hóa đã sâu rộng, cuộc cạnh tranh quốc tế diễn ra quyết liệt, cuộc khủng hoảng kinh tế - tài chính toàn cầu nổ ra và chậm khôi phục. Nhưng phải nói thẳng, chủ yếu là do nguyên nhân chủ quan, sự yếu kém của chúng ta. Tại sao các nước chung quanh ta không gặp tình trạng nợ công, nợ xấu quá lớn? Doanh nghiệp phá sản hàng loạt, hoạt động kinh doanh kém hiệu quả, năng suất lao động ngày càng thấp?
Có nhiều nguyên nhân trực tiếp và cụ thể. Nhưng có phải chúng ta cần bắt đầu từ "gốc" của vấn đề. Tìm ra nguyên nhân sâu xa của tình hình này, mới có thể có những giải pháp cơ bản, thực tế, hiệu quả.
Ðường lối kinh tế với thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN đã giúp chúng ta chuyển từ một nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung bao cấp thời chiến sang một nền kinh tế thời bình, kế hoạch hóa trên cơ sở phát huy các thành phần kinh tế xã hội, giải phóng sức lao động, tạo điều kiện cho sức sản xuất phát triển... Nhưng thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN chưa có mô hình sẵn, chưa phải một đường lối kinh tế đầy đủ, một định hướng rõ ràng để chỉ đạo nền kinh tế phát triển. Chúng ta đã rất đúng khi đề ra đường lối CNH-HÐH, nhưng ở đây cũng chưa thấy rõ mục tiêu, chiến lược, kế hoạch thực hiện cụ thể cũng như kết quả của nó. Do vậy, có thể nói mục tiêu đến năm 2020 nước ta trở thành nước công nghiệp trung bình sẽ khó đạt.
Một đường lối kinh tế chung, phù hợp với điều kiện cụ thể về chính trị, kinh tế, xã hội của đất nước phải trên cơ sở một đường lối chính trị chung, đúng và phù hợp.
Mục tiêu cơ bản của cách mạng nước ta do Ðảng và Bác Hồ xác định là: độc lập dân tộc và CNXH.
Sau khi giải phóng, đất nước ra khỏi chủ nghĩa thực dân và đế quốc, chúng ta mới giành được quyền xây dựng một quốc gia độc lập dân tộc, phải bắt tay vào xây dựng để có quốc gia độc lập dân tộc. Ðể có độc lập thực sự, phải có xã hội dân chủ và đất nước phải phát triển. Ðó chính là những công việc mà chúng ta đã làm và đang làm mấy chục năm qua. Ðến nay, phải khẳng định nhiệm vụ của Ðảng, của nhân dân là còn phải tiếp tục và nỗ lực hơn nữa để xây dựng thành công một nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Trên cơ sở nhận thức như trên, trước mắt cần rà soát lại các chủ trương, chính sách hiện nay như hoàn thiện về chủ trương và tổ chức thực hiện có hiệu quả vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước, vai trò của khu vực tư nhân; việc vận hành thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN sao cho thích hợp để sớm hoàn thiện thể chế kinh tế chung, tái cơ cấu nền kinh tế, xác định mô hình phát triển, hoàn chỉnh hệ thống pháp luật, đồng thời chấn chỉnh bộ máy quản lý có hiệu lực hơn.
Ðất nước có được độc lập và phát triển bền vững chúng ta mới có đủ sức bảo vệ chủ quyền quốc gia, đem lại tự do và hạnh phúc cho nhân dân. Và chỉ trên cơ sở đó, chúng ta mới có thể tính đến mục tiêu cao hơn.
Các nghị quyết của Ðảng đã nêu ra đường lối kinh tế độc lập, tự chủ. Ðể thực hiện nhiệm vụ đó, hai chủ trương lớn được đề ra: đường lối CNH-HÐH và vấn đề hội nhập quốc tế với phương châm "nền kinh tế độc lập tự chủ ngày càng được củng cố, đồng thời với sự hội nhập quốc tế ngày càng mở rộng".
Ðến nay, trên thực tế, nhìn chung nền kinh tế của chúng ta có phát triển nhưng chưa vững bền, còn nhiều lúng túng, vấn đề CNH-HÐH chưa có một nền tảng và hướng phát triển rõ ràng. Ðiểm đáng quan tâm là nền kinh tế chúng ta còn nhiều mặt bị lệ thuộc nước ngoài, đặc biệt về nguyên liệu, công nghệ cũng như về vốn. Nhiều việc trong nước chúng ta có thể làm được, chúng ta cũng không làm, nặng về mua, nhập. Nhiều công trình có thể tự làm, chúng ta cũng để người nước ngoài thầu. Trong tình hình khó khăn như hiện nay, chúng ta cũng dễ dàng bán đi những cơ sở doanh nghiệp có truyền thống của chúng ta v.v... Nền kinh tế chúng ta còn nặng về khai thác tài nguyên thiên nhiên sẵn có trong nước, làm gia công, đại lý, không quan tâm nhiều đến sản xuất, xây dựng cơ sở cho CNH-HÐH. Chưa nói trong nhiều trường hợp, chúng ta chỉ theo đuổi phát triển kinh tế, mà không coi trọng vấn đề an ninh, quốc phòng, kết hợp kinh tế với an ninh, quốc phòng, bảo vệ chủ quyền quốc gia. Làm sao các cấp ở địa phương có thể lại cho phép người nước ngoài liên doanh xây dựng các dự án tại các địa điểm "yết hầu" trong hệ thống phòng thủ của đất nước ta?
Cũng cần chú ý là trong cuộc cạnh tranh quốc tế quyết liệt ngày nay, vũ khí về kinh tế là lợi hại nhất. Cho nên kinh tế yếu, bị lệ thuộc thì khó nói đến thắng lợi trên các mặt trận khác.
Nguyên nhân chính của tình hình trên là ý thức về xây dựng một nền kinh tế độc lập, tự chủ từ các ngành, các địa phương đến nhân dân chưa được quán triệt đầy đủ và thực hiện nghiêm túc. Phải chăng chúng ta đã và đang để mất tinh thần tự lực, tự cường mà chúng ta đã từng có trước đây trong thời kỳ kháng chiến?
Vì vậy, thời gian tới, Ðảng cần khẳng định một cách rõ ràng chủ trương về xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ và có những chương trình, kế hoạch thật cụ thể, đồng thời quán triệt mạnh mẽ ý thức về độc lập, tự chủ trong Ðảng, Nhà nước và nhân dân để thực hiện cho được đường lối kinh tế này.
Mặt khác, chúng ta cũng hiểu rằng, để có độc lập về kinh tế, cần phải có độc lập về tư tưởng và chính trị trong xử lý các vấn đề chính trị của quốc gia và trong quan hệ với các quốc gia khác. Chúng ta đều nhớ lại con đường Bác Hồ đã lựa chọn. Trong khi Quốc tế Cộng sản cổ vũ cách mạng vô sản, đấu tranh giai cấp, thì Bác Hồ xuất phát từ tình hình nước ta, nguyện vọng của nhân dân, đã kiên trì con đường giải phóng dân tộc với chủ trương lớn là đoàn kết dân tộc. Chính đó là nguyên nhân sâu xa của thắng lợi vĩ đại của Việt Nam trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. Các cuộc kháng chiến lâu dài đầy hy sinh gian khổ của nhân dân ta, đặc biệt là cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, cũng đã để lại những bài học hết sức quý báu về tinh thần độc lập, tự chủ trong đường lối đấu tranh chính trị. Lúc đó chúng ta được nhiều nước anh em trong phe XHCN ủng hộ, giúp đỡ. Họ đã góp nhiều ý kiến về cách tiến hành đấu tranh theo cách nhìn và lợi ích của mỗi nước. Nhưng các đồng chí lãnh đạo của Ðảng ta đã luôn luôn sáng suốt nhìn nhận và đánh giá đúng tình hình, giữ vững tinh thần độc lập, tự chủ của mình nên đã tranh thủ được sự ủng hộ của tất cả các nước để giành thắng lợi từng bước và kết thúc chiến tranh một cách chủ động, có lợi nhất cho nhân dân ta.
Chúng ta cũng cần phải nhận thức đúng tính chất của thời đại mới. Ngày nay phe XHCN không còn nữa, tình hình quốc tế hết sức phức tạp nên chúng ta càng cần có tinh thần độc lập, tự chủ. Như Bác Hồ đã nói "Trong bất kỳ hoàn cảnh nào, chúng ta cũng phải đoàn kết toàn dân tộc, kết hợp với đoàn kết quốc tế". Ðoàn kết quốc tế đối với nhân dân ta luôn luôn hết sức quan trọng và cần thiết. Nhưng không thể theo hình thái ý thức như trước, mà phải trên tinh thần bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau giữa các quốc gia, trên cơ sở luật pháp quốc tế và lẽ phải, trên cơ sở cùng có lợi. Ðồng thời muốn tranh thủ sự ủng hộ, đoàn kết quốc tế, chúng ta cũng phải chủ động thể hiện sự đoàn kết với bạn bè trong cuộc đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ, công lý và tiến bộ xã hội.
Mục tiêu xây dựng thành công CNXH của nhân dân còn xa, phải trải qua nhiều giai đoạn đấu tranh, tìm ra mô hình đường đi nước bước đầy khó khăn, gian khổ. Ðể đảm bảo cho những bước đi được vững chắc và thắng lợi, lý luận cũng như thực tiễn chỉ ra rằng, phải có mục tiêu và những chủ trương cụ thể, đúng và phù hợp với điều kiện và khả năng của chúng ta cho từng bước đi. Khẩn trương nhưng không nóng vội, luôn luôn giữ vững tinh thần độc lập, tự chủ và coi trọng trên hết lợi ích quốc gia, nguyện vọng của nhân dân.
Ðất nước đang đứng trước nhiều khó khăn và thử thách về kinh tế - xã hội, nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền quốc gia như ở Biển Ðông cũng là mối quan tâm lớn trước mắt và lâu dài của nhân dân ta.
Trong tình hình này, toàn Ðảng, toàn dân mong Ðại hội XII đánh giá thật sâu sắc thực trạng tình hình, vận dụng những kinh nghiệm lịch sử để xác định những mục tiêu và quyết sách rõ ràng, cụ thể nhằm tạo bước ngoặt quan trọng đưa đất nước vượt lên những khó khăn, thử thách trước mắt, tiếp tục phát triển như tất cả chúng ta mong muốn.