Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Theo “Đặng Gia phả hệ toàn chính thực lục, Đặng Gia phả ký tục biên” của Ngô Thế Long dịch, chú thích và “Lịch triều hiến chương loại chí” của Phan Huy Chú thìhọ Đặng là một thế gia. Tương truyền trước đây họ Đặng chính là dòng dõi Thái sư Thượng phụ Thượng Quốc công Nhân Vũ Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn (quê quán ở thôn Tức Mặc, phường Lộc Vượng, TP Nam Định) có thực ấp ở huyện Bất Bạt, lộ Hưng Hoá có một người con trai út trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông phải lánh vào vùng dân tộc thiểu số ở, theo người Nùng làm ăn ở Sơn Tử Nguyên, dựng nhà ở huyện Bất Bạt, xã Quảng Bị, cách bãi sông khoảng ba trăm bước, trông sang núi Tản Viên (Ba Vì)… Đến đời cụ Trần Văn Huy đỗ tiến sỹ đời Tiền Lê (Bảo Đại 3, Nhâm Tuất 1442) tự lấy hiệu là Đặng Hiên, con trai cả cụ là Cận đỗ Tiến sĩ năm Kỷ Sửu (đời Lê Thánh Tông, niên hiệu Quang Thuận thứ 10–1469) được thăng Lại bộ Thượng thư liền lấy chữ tiên hiệu của cụ làm họ, đổi họ Trần làm họ Đặng (chữ Trần, so với chữ Đặng thì có lưu lại một bộ “liễu leo”, bỏ bớt chữ “đăng”, theo sách Quần ngọc chú giải thì có ý là “phục hồi như trước”). Lại có một chi đã đổi sang họ Đặng lánh đến ở tổng Xốm, huyện Thanh Oai, trấn Sơn Nam.. Trải qua 5 đời đến cụ Đặng Hiên, rồi sinh ra các cụ: Đặng Du, Đặng Lâm, Đặng Bội và Đặng Huấn...

Mặt tiền Nhà thờ Tổ chi họ Đặng ở Ba La.

Như vậy, từ một dòng họ danh giá (gốc họ Trần), đỗ đạt cao, nối đời làm quan lớn, phải mang danh ẩn tích, rồi đổi từ họ Trần sang họ Đặng. Ở Hà Nội, những dòng họ như họ Đặng không hiếm, qua một số gia phả thì tất cả đều nỗ lực hết mình, qua nhiều thế hệ làm vẻ vang cho dòng họ, làm đẹp cho quê hương, đất nước, cùng với sự hình thành và phát triển của làng Nhân Trạch (Phú Lương, Thanh Oai, Hà Tây cũ – nay phường Phú Lương, Hà Đông, TP Hà Nội). Chi họ Đặng Công ở đây có một tộc do cụ Đặng Công Huệ là tộc trưởng chuyển hẳn về Ba La sinh cơ lập nghiệp trước 1952. Qua gia phả Hán Nôm để lại do PGS.TS Nguyễn Tá Nhí dịch: “Ở kinh đô Thăng Long, những dòng họ như Đặng không hiếm, qua một số gia phả thì tất cả đều nỗ lực, qua nhiều đời, họ Đặng cùng chung lưng đấu sức, gắn kết với nhau thành một cộng đồng bền chặt vì mục đích chung. Cục tổ khai sáng tông họ Đặng Công hiệu là “Thái Cao Tổ Đặng Tôn Công tự Huyền Tiến”, mộ táng ở Văn Nội Bồ Đề sứ, giỗ ngày 5 tháng 10 âm, còn lưu bút tích cho con, cho cháu đó là vật ngọc phả vô giá, đời đời kế tiếp tính đến nay là 15 đời (trên 300 năm) đã phát triển và chia thành nhiều chi. Các chi đều lập nhà thờ riêng thờ tự, ngoài việc tham dự ngày giỗ tổ còn có ngày giỗ tổ riêng của chi họ nhà mình. Theo hướng phát triển nhờ hồng phúc của tổ tiên, chi họ Đặng Công lập từ đường tại nhà thờ tổ xóm giữa làng Nhân Trạch sứ. Với ý thức luôn hướng về cội nguồn và luôn luôn cầu mong tổ tiên phù hộ độ trì cho gia đình, con, cháu, chắt được phúc lộc trường tồn. an khang, thịnh vượng mãi mãi. Phát huy lấy đức làm trọng của dòng họ Đặng Công, mong rằng các con, các cháu hãy cố gắng giữ gìn nề nếp gia phong truyền thống, tích cực làm kinh tế, phấn đấu học hành, công tác tấn tới, làm nhiều việc thiện, chớ có chây lười, tích âm đức thì hoàng thiên sẽ biết đến. Tích thiện, công đức càng nhiều thì phúc càng lớn, khuyên các con, các cháu hãy ghi nhớ: Gắng mà bảo trì lấy cơ nghiệp nhà mình, lấy điều hiếu thuận để đối sử trong gia đình, lấy điều hoà mục đối với mọi người trong dòng họ, lấy điều tín hậu đối sử với mọi người, lấy nghĩa phương để dậy bảo con, cháu, hãy giữ lấy những điều tốt, thẳng thắn khắc phục đẩy lùi những cái xấu “Trong nhà bố hiền tài, con hiếu thảo, anh tử tế, em ngoan ngoãn, chồng có nghĩa, vợ biết nghe. Trong gia đình giữ cho luân lý được ngay thẳng, trọng điều ân nghĩa, yên lòng làm điều thiện, vui vẻ có tình có lý, nói phải biết giữ trung tín... luôn nhắc nhở mình cẩn thận. Người không lương thiện thì không giao du, vật mà phi nghĩa thì không lấy giữ. Không ỷ vào quyền thế, không trang giành lợi lộc, kiện tụng thì tất yếu không được rối trá, không được bao giờ để mất cái chất của “Lễ nghĩa thi thư”. Như vậy! Giữ được vật gia truyền gia bảo ngôi nhà từ đường tổ tiên để lại, thực hiện điều kiện có thể làm được và mọi người có thể cố gắng làm được…”

Gian giữa Nhà thờ Tổ chi họ Đặng ở Ba La.

Theo cụ ông Đặng Công Huệ và cụ bà Nguyễn Thị Sáu (tức Văn Thị Sáu), năm 1952 đưa gia đình lập nghiệp tại số 1B Ba La (Hà Đông). Cụ Đặng Công Huệ hưởng ân đức của ông cha đã chắt lọc cả đời người, cùng vợ, các con, cháu, chắt xây dựng ngôi nhà Từ đường tại ngõ 542 (Quang Trung, Phú La, Hà Đông, Hà Nội) để phụng thờ tổ tiên. Dòng họ hiện đang lưu giữ bức hoành phi “Thị Dĩ Phác” trên 200 năm (Bảo cho con cháu phải biết lẽ thực thà - sống lấy đức làm trọng), cuốn đại tự “Truyền gia bảo” (truyền báu vật của gia đình để lại), các đôi câu đối: “Đất danh thắng trung đúc tinh anh một mạch Trúc Sơn còn để lại phúc ấm/ Chọn làng nhân nghĩa mà ở ngàn thu chi phái họ Đặng lập ra đền thờ riêng”/ “Qui mô cửa nhà để lại khuôn phép/ Kích thước bánh xe nhờ cậy chân truyền”/ “Phúc ấm truyền cho đời sau ngọn ngành tươi tốt/ Hương thơm để cho con cháu năm nhành thơm tho”/ “Nếp nhà thi thư tỏ rõ trung tín/ Xuân thu sương gió luôn toả hương thơm”... Có cổng từ đường “Truy Lai Hiếu” (kính cẩn việc phụng sự đạo hiếu đối với tổ tiên ông bà) và đôi câu đối “Tích đức tiền nhân ưng viễn đại/ Tồn nhân hậu địa tự khoan hoằng” (Tích điều đức con đường sẽ rộng mãi đi được xa/ Giữ điều nhân đức địa sẽ được rộng rãi dài lâu).

Gia đình chi họ Đặng ở Ba La xum họp ngày giỗ tổ.

Gia đình họ Đặng ở Ba La – Tiêu biểu dòng họ gốc Trần, nhiều đời xây dựng gia đình “Tứ-Ngũ đại đồng đường”, hướng nuôi dạy con cháu trở thành những công dân tốt, phương trưởng, thành đạt, giàu có hơn người. Năm (2012-2013) con cháu tập trung xây mộ đá hai cụ Đặng Công Huệ và cụ Nguyễn Thị Sáu (xây và thiết kế hình bát giác do thợ Ninh Bình làm: có bức cuốn thư “uống nước nhớ nguồn”, 4 trụ đá khắc 4 câu đối “Cúc dục ân thâm đông hải khoát/ Sinh thành nghĩa trọng thái sơn cao”…), trùng tu lại nhà thờ tổ tại làng Nhân Trạch, năm 2015 con cháu quy tập, xây dựng mộ cụ Tổ, các cụ tổ khảo, tổ tỷ… Đặc biệt hưởng ứng “Xây dựng Thủ đô trở thành nếp sống, nếp nghĩ trong nhận thức đến mỗi người dân, để mỗi người dân phải thấy trách nhiệm của mình trong việc giữ gìn khu phố văn minh, sạch đẹp” của Bí thư Thành ủy Hà Nội: 10 gia đình con, cháu, chắt cụ “Huệ-Sáu” đều đồng tâm thực hiện chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước; của Thành ủy, HĐND, UBND TP. Hà Nội, quận Hà Đông, phường Phú La để chung tay Gìn giữ nền tảng Văn hóa gia đình bền vững, duy trì “Bữa cơm gia đình ấm áp yêu thương”, thực hiện “Năm trật tự và văn minh đô thị”, việc cưới, tang, lễ hội văn minh tiết kiệm; giữ gìn phong trào “Sạch nhà, gọn phố, đẹp Thủ đô”, dọn vệ sinh môi trường vào sáng thứ Bảy hàng tuần ở Khu dân cư… Xứng đáng là những hạt nhân gia đình Văn hóa tiêu biểu Thủ đô ngàn năm văn hiến, thiết thực Kỷ niệm 15 năm Ngày Gia đình Việt Nam (28.6.2001-28.6.2016)./.

Ths. Phùng Quang Trung(Cục Nghệ thuật biểu diễn)