Kim Đồng tên thật là Nông Văn Dền, người dân tộc Nùng ở thôn Nà Mạ, xã Trường Hà, huyện Hà Quảng, Cao Bằng. Anh là một trong 5 đội viên đầu tiên của Đội nhi đồng Cứu quốc thôn Nà Mạ và cũng là tổ chức Đội đầu tiên của Đội ta được thành lập khi mặt trận Việt Minh ra đời (1941).
Trong buổi thành lập Đội, Kim Đồng được bầu làm đội trưởng. Kim Đồng là con trai út của một gia đình nông dân nghèo. Bố mất sớm. Anh trai tham gia cách mạng và hy sinh khi còn trẻ.
Cuối tháng giêng năm 1941, sau khi Bác Hồ về nước và trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng, Kim Đồng vinh dự được gặp Bác Hồ tại hang Nộc Én ở trên núi sau làng Nà Mạ. Bác khen ngợi đội trưởng Kim Đồng mưu trí, nhanh nhẹn, dũng cảm. Bác khuyên Kim Đồng cùng đội viên hãy giúp đỡ, tích cực bảo vệ cách mạng, vừa hoạt động vừa học văn hoá, chính trị để sau này nước nhà giành được độc lập, góp phần xây dựng đất nước.
Bước sang năm 1943, bọn địch khủng bố, đánh phá dữ dội vùng Pắc Bó (Cao Bằng), trong lúc đang làm nhiệm vụ canh gác cuộc họp của Việt Minh, khi phát hiện giặc lùng sục đến gần, Kim Đồng đã nhanh trí đánh lạc hướng để bảo vệ cán bộ cách mạng, địch nổ súng, Kim Đồng bị trúng đạn và đã hy sinh, khi đó vừa tròn 14 tuổi.
Mộ Anh hùng liệt sĩ Nông Văn Dền - Kim Đồng (1929-1943) tại bản Nà Mạ, xã Trường Hà, huyện Hà Quảng, Cao Bằng.
Ngày mùng 2 tháng 9 năm 1944, Tổng bộ Việt Minh đã truy tặng liệt sỹ Nông Văn Dền (Kim Đồng) bằng “Có công với nước”. Hiện nay Bảo tàng Lịch sử quốc gia đang lưu giữ và trưng bày để giới thiệu với khách tham quan.
Ghi nhớ công ơn anh, mùa xuân năm 1984 báo TNTP đã phát động thiếu nhi cả nước làm kế hoạch nhỏ, góp tiền xây dựng khu di tích lịch sử Kim Đồng. Phong trào lập tức được các tập thể Đội và đội viên khắp mọi miền hưởng ứng. Ngày 15-5-1986, nhân kỷ niệm lần thứ 45 Ngày thành lập Đội TNTP Hồ Chí Minh, Khu di tích lịch sử Kim Đồng với ngôi mộ Anh và tượng đài người Liệt sỹ Anh hùng Kim Đồng đang tung con chim sáo bay lên đã được khánh thành. Từ đó đến nay, khu di tích trở thành một địa chỉ đỏ chào đón các thế hệ thiếu nhi Việt Nam về với nơi khởi nguồn cho truyền thống vẻ vang của Đội ta.
Bằng “Có công với nước” của Tổng bộ Việt Minh truy tặng Liệt sĩ Nông Văn Dền-Kim Đồng ngày 2/9/1944.
Nhân kỷ niệm 50 năm ngày Thương binh – liệt sĩ (năm 1997), theo đề nghị của Ban thường vụ TW Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và Bộ Quốc phòng, Chủ tịch nước Lê Đức Anh đã ký quyết định truy tặng danh hiệu anh hùng LLVTND cho anh Kim Đồng cùng với hai liệt sĩ thiếu niên khác là anh Dương Văn Nội, Phạm Ngọc Đa.
Tiếp bước con đường các anh đi, thế hệ trẻ Việt Nam càng ra sức học tập, rèn luyện phấn đấu để xây dựng đất nước. Hiện nay ở Hà Nội có một nhà xuất bản sách dành riêng cho thiếu niên nhi đồng mang tên Kim Đồng.
Kim Đồng là một trong những tấm gương tiêu biểu cho sự gan dạ, lòng dũng cảm, đã cùng bao thiếu niên yêu nước tình nguyện đi theo cách mạng, bất chấp hiểm nguy, nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, gây cho địch bao khó khăn, hy sinh vì Tổ quốc khi tuổi còn xanh.
Ngọc Anh (Phòng GD,CC)
Bảo tàng Lịch sử Quốc gia.